रहस्य महादेवाच्या पिंडीचे

 By पं.नरेंद्र धारणे (धर्म अभ्यासक)

4-5 minutes

---

भगवान महादेवाचे भक्त श्रावणाबरोबरच वर्षभर शिवपूजा करत असतात. पूजेसाठी पिंडी कशी असावी, पूजेत कोणते साहित्य वापरावे व कोणते वापरू नये याला आध्यात्मिकदृष्ट्या महत्त्व आहे. अनेक भक्तांना तर याविषयी काही माहीत नसते. आपण आज याबद्दल काही महत्त्वाची माहिती जाणून घेणार आहोत.

देवघरातील पिंडी

-घरातील देवघरात महादेवाची पिंडी ठेवावी, मूर्ती नको.

-देवघरातील पिंडीवर नाग नसावा.

-पिंडी साधी दगडी असली तरी चालते, मात्र शक्यतो पितळेची असावी.

-देवघरातील पिंडी तीन इंचांपेक्षा मोठी असू नये, ती तीन इंचांपेक्षा छोटी असावी.

भगवान महादेव हे देवाधिदेव असून हे न्यायप्रिय दैवत आहे आणि त्यांचे सर्व प्रकारचे भक्त आहेत. जसे देव, दानव, यक्ष, किन्नर, भूत, प्रेत, पिशाच, आणि इतरही अनेक योनीजीव महादेवास भजतात. जेथे महादेवाची मूर्ती/चित्र असते तेथे त्यांचे सर्व भक्त उपस्थित होतात.

जोतिर्लिंगांच्या ठिकाणी तथा महादेवाच्या पिंडीला संपूर्ण गोल प्रदक्षिणा करीत नाहीत, तर अर्धी प्रदक्षिणा करून नमस्कार करतात कारण उत्तर दिशेला वरील सर्व भक्त अदृश्य रूपाने उपस्थित असतात, तथा उत्तर दिशेने महादेवाच्या पिंडीवर जलाभिषेक घातलेले पाणी तीर्थरूपाने वाहत असते, ते ओलांडून गेल्याचे पातक लागते.

महादेवाची मूर्ती फक्त स्मशानात असते, देवघरात महादेवाची मूर्ती नसावी. मानवाला पिंडीपूजन सांगितले आहे म्हणूनच संपूर्ण भारतात महादेवाच्या मुख्य शक्तिपीठांवर महादेवाची पिंडी लिंगरूपाने स्थापन केलेली समजते.

बारा ज्योतिर्लिंगे ही लिंगे म्हणजेच पिंडीरूपाने आहेत, यातून संपूर्ण विश्वाला वैश्विक ऊर्जा मिळते. महादेवाला नित्य शुद्ध पाण्यासह रुद्रसूक्त पठण करीत जलाभिषेक करावा. महादेवाला जल अतिप्रिय आहे. एखाद्याने महादेवास जल अर्पण केल्यास ते त्यावर खूप प्रसन्न होतात. महादेवाला मनापासून मोठ्या संख्येने एकत्र येऊन सामुदायिक जलरुद्राभिषेक केल्यास विपुल पर्जन्यमान राहते.

गुरुचरित्रात म्हटले आहे, की नित्याच्या रुद्राभिषेकाने दीर्घायुष्य, आरोग्य मिळते आणि अकाली मृत्यू टळतो.

श्रीमद्‍भागवतात म्हटले आहे, की महादेवाची नित्य नियमित रुद्राभिषेकाने सेवा केल्यास घरी अखंड लक्ष्मी वास करते आणि त्या भक्तांच्या घरी अखंड श्रिया राहते आणि सर्व सुखसमृद्धी वाढून सर्वत्र कीर्ती पसरते.

भगवान शंकराविषयी थोडी काळजी बाळगण्याची गरज असते. उत्साहाच्या भरात काही चुकीच्या गोष्टी आपल्या हातून घडत तर नाहीत ना, याकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे.

खालील सात वस्तू भगवान शंकराला कधीही अर्पण करू नका. का? तर जाणून घ्या.

१. शंख ः शिवपुराणानुसार भगवान शंकराने शंखचूड नावाच्या असुराचा वध केला होता. तो भगवान विष्णूचा भक्त असल्याने त्याची आणि लक्ष्मीची शंखाने पूजा केली जाते.

२. हळद-कुंकू ः भगवान शंकर आजन्म वैरागी होते. त्यामुळे शृंगाराशी संबंधी कोणतीही वस्तू त्यांना अर्पण केली जात नाही. हळदीलाही सौंदर्यवर्धक मानले जाते. त्यामुळेच हळद किंवा कुंकू भगवान शंकराला अर्पण केले जात नाही. या गोष्टी भगवान विष्णूला अर्पण केल्या जातात.

३. तुळशीपत्र ः असुरांचा राजा जलंधर याच्याविषयी असलेल्या एका कथेनुसार त्याची पत्नी वृंदा तुळशीचे रोपटे बनून गेली होती. भगवान शंकरांनी जलंधराचा वध केला होता. त्यामुळे भगवान शंकराच्या पूजेत तुळशीपत्र न वापरण्याचा पण वृंदाने केला होता.

४. नारळपाणी ः नारळाच्या पाण्याचा भगवान शंकरावर अभिषेक केला जात नाही. नारळाला लक्ष्मीचे रूप मानले जाते. म्हणून शुभकार्यात नारळाचा वापर करून त्याचा प्रसाद म्हणून वापर केला

जातो. पण, भगवान शंकराला अर्पण केलेले पाणी निर्माल्य होते.

५. उकळलेले दूध ः उकळलेले दूध किंवा बाजारात मिळणारे पॅकेटमधील दूध कधीही भगवान शंकराला अर्पण करू नये. त्यापेक्षा गंगाजलाने अभिषेक करा. बाजारात मिळणारे पॅकेटमधील दूधही उकळलेले असते. त्यामुळेच त्याचा वापर करणेही टाळावे.

६. केवड्याचे फूल ः भगवान शिवाच्या पूजेत केवड्याचे फूल वर्जित आहे. शिवपुराणानुसार ब्रह्मदेव आणि विष्णूच्या वादात खोटे बोलल्यामुळे केवड्याला भगवान शंकराने शाप दिला होता.

७. कुंकू किंवा शेंदूर ः कुंकू किंवा शेंदुराचा वापरही भगवान शंकराची पूजा करण्यात वर्ज्य केला आहे.

।।ॐ नमः शिवाय।।

(लेखक ज्योतिषशास्त्राचे अभ्यासक आहेत.)

ओडिशातील मंदिरं कलिंग स्थापत्यशैलीचा अनुपम आविष्कार

 

ओडिशा राज्यातल्या जगन्नाथपुरी इथल्या प्रसिद्ध जगन्नाथमंदिराची ओळख आपण गेल्या रविवारी करून घेतली. ओडिशा राज्यात एकाहून एक सुंदर अशी पाचशेहून अधिक प्राचीन मंदिरं आहेत. यापुढचे काही आठवडे ओडिशामधल्याच काही प्राचीन मंदिरांची ओळख करून घेणार आहोत; पण त्याआधी ओडिशामधल्या मंदिरस्थापत्यशैलीबद्दल आणि ओडिशाच्या इतिहासाबद्दल थोडंसं जाणून घेणं गरजेचं आहे.

भारतीय मंदिरस्थापत्यशैलीचे साधारणतः तीन प्रकार मानले जातात. दक्षिण भारतात प्रचलित असलेलं द्रविड स्थापत्य, उत्तर भारतात प्रचलित असलेलं नागर स्थापत्य आणि या दोहोंचं मिश्रण असलेली वेसर मंदिरशैली. नागर मंदिरशैलीचे काही उपप्रकार उत्तर भारताच्या निरनिराळ्या राज्यांमध्ये पाहायला मिळतात. त्यांपैकी कलिंग देशातील, म्हणजे आजच्या ओडिशा राज्यातील, मंदिरस्थापत्यशैली अत्यंत प्रेक्षणीय मानण्यात येते. या उपशैलीस ‘कलिंगशैली’ असं म्हणतात. जगन्नाथपुरी व कोणार्क इथली मंदिरं कलिंग स्थापत्यशैलीचा प्रगत आविष्कार आहेत. खुद्द ओडिशाची राजधानी भुवनेश्वरमध्ये कलिंगशैलीची अनेक मंदिरं असून त्यांपैकी शंभर तरी उत्तम स्थितीत आहेत.

पण ही कलिंग स्थापत्यशैली नेमकी आहे तरी कशी? तर वर सांगितल्याप्रमाणे कलिंग मंदिरस्थापत्य हा उत्तर भारतीय नागर मंदिरशैलीचाच एक उपप्रकार आहे. नागरमंदिरस्थापत्यशैलीची सर्व वैशिष्ट्यं, म्हणजे चौकोनी गर्भगृह, त्यापुढचं आयताकृती अंतराळ, त्याला जोडून भव्य चौकोनी किंवा आयताकृती सभामंडप आणि गर्भगृहावरील उंच, निमुळतं शिखर हे सगळं कलिंग मंदिरस्थापत्यशैलीतही आपल्याला बघायला मिळतं. कलिंगमंदिरांचं शिखर एकाच रेषेत वर झेपावत निमुळतं होत जाणारं, बघणाऱ्या भाविकांचं लक्ष जमिनीपासून ते थेट शिखरावरच्या कलशापर्यंत नेणारं व वर गोल आमलक असलेलं असतं. ही मंदिरं सहसा ओडिशा राज्यात सहज आढळणाऱ्या लाल-गुलाबी वालुकाश्म दगडात घडवलेली असतात. मंदिराबाहेर असलेल्या देवकोष्ठांमधल्या मूर्ती उंचीला छोट्या असल्या तरी त्यांचं शरीरसौष्ठव व सुबकपणा डोळ्यात भरण्यासारखं असतं.

कलिंग स्थापत्यशैलीच्या हिंदुमंदिरांच्या बांधणीला ओडिशामध्ये साधारण सातव्या शतकात सुरुवात झाली. सातव्या शतकाच्या उत्तरार्धात ओडिशामध्ये महाभावगुप्त जनमेजय या राजानं नवं राज्य स्थापन करून कटकपर्यंत सीमाविस्तार केला. त्याच्या नातवानं म्हणजे महाशिवगुप्त ययाती नावाच्या राजानं स्वतःचं केसरी नावाचं राजघराणं सुरू केलं. भुवनेश्वरमधील प्रसिद्ध लिंगराजमंदिर हे याच सुमारास बांधलं गेलं. पुढं अकराव्या शतकात या केसरी राजवंशाचा पराभव करून गंग वंशाचा राजा तिसरा वज्रहस्त यानं त्रिकलिंगाधिपती ही पदवी धारण केली. त्याचा नातू अनंतवर्मन् चोडगंग यानं अकराव्या शतकाअखेर पुरीचं जगन्नाथमंदिर बांधून पूर्ण केलं असं मानलं जातं. याच गंगवंशाचा राजा ''राजा नरसिंहदेव पहिला'' यानं कोणार्कचं प्रसिद्ध सूर्यमंदिर बांधून घ्यायला प्रारंभ केला.

केसरी आणि गंग या दोन्ही राजवंशातील राजांनी साहित्य, संगीत व स्थापत्य या कलांना उदारहस्ते आश्रय दिला. आज आपल्याला दिसणारं कलिंग मंदिरस्थापत्य हे प्रामुख्यानं या दोन राजवटींची देणगी.

ओडिशामधल्या मंदिरांची विभागणी साधारणतः तीन खंडांत करता येईल, साधारणतः सातवं ते नववं शतक, यामधील कलिंगस्थापत्याच्या बाल्यावस्थेचा काळ. नवव्या ते बाराव्या शतकादरम्यान ऊर्जितावस्थेचा काळ आणि शेवटचा एका शतकाचा उत्तरकाल.

साधारणतः तेराव्या शतकानंतर ओडिशावर इस्लामी राजवटींची वक्रदृष्टी वळली आणि भव्य नवी मंदिरं बांधणं तर जवळजवळ बंद झालंच; पण असलेल्या मंदिरांवरही अनेक हल्ले होऊन बरीच तोडफोड झाली. पुढं सोळाव्या शतकात बंगालचा सुलतान सुलेमानखान याचा सेनापती काला पहाड यानं केलेल्या स्वारीत ओडिशाचा शेवटचा राजा मुकुंददेव पडला आणि राज्य बंगालच्या मुसलमानांच्या हातात गेलं. याच स्वारीत जगन्नाथपुरीचं मंदिर भग्न केलं गेलं व मंदिरामधल्या मूर्ती चिल्का सरोवरातल्या एका बेटावर हलवण्यात आल्या हा इतिहास बऱ्याच जणांना माहीत असेल.

सुरुवातीला कलिंगमंदिरांचं स्थापत्य हे नागर शैलीच्या इतर मंदिरांसारखंच होतं; पण पुढं गरजेनुसार त्यात बदल होत गेले. कलिंगमंदिरांचे स्थापत्यशैलीच्या दृष्टीनं तीन उपप्रकार निर्माण झाले, ते म्हणजे ''रेखा देऊळ'', ''पीढा देऊळ'' व ''खाखरा देऊळ''. रेखा देऊळ म्हणजे चौकोनी गाभाऱ्यावर निमुळतं होत जाणाऱ्या शिखराचं देऊळ. या प्रकारात बघणाऱ्या भाविकांची नजर शिखरावरून सरकत सरळ आमलकापर्यंत जाते. पीढा देवळाचं शिखर पसरट, पिरॅमिडसारखे अनेक टप्प्यांचं मिळून होतं, तर खाखरा देऊळ म्हणजे गजपृष्ठाकार छप्पर असलेली आयताकार वास्तू.

कलिंग मंदिरस्थापत्यशैलीचं वैशिष्ट्य म्हणजे, ‘जगमोहन’ या नावानं ओळखला जाणारा गर्भगृहापुढचा प्रशस्त चौरस सभामंडप. त्यावर सामान्यतः पीढा पद्धतीचं पसरट छप्पर असतं. त्यापुढील गर्भगृहावरचं छप्पर मात्र रेखा पद्धतीचं असतं. पुढं मंदिरातील धार्मिक उपचार व आन्हिकं वाढत गेली, तसं जगमोहन या मुख्य मंडपाला आणखी मंडप जोडण्यात येऊ लागले. हे सगळे बहुधा जगमोहनला जोडून व त्याच ओळीत असत. अशा मंडपांना भोगमंडप व नृत्यमंडप अशी नावं मिळाली. कलिंग स्थापत्यशास्त्र जसजसं प्रगत होत गेले तसतशी शिखरांची उंची वाढू लागली. जगमोहनाचा विस्तार वाढला आणि वरच्या पीठांच्या थरांच्या संख्येतही वाढ झाली. कोणार्कच्या मंदिरात हे सर्व बघायला मिळते. अशा या कलिंग स्थापत्यशैलीमधील काही मंदिरांना आपण पुढचे काही आठवडे भेट देणार आहोत.

(सदराच्या लेखिका मंदिरस्थापत्यशैलीच्या अभ्यासक आहेत.)

आग्नेयेचे निसर्गरंग नेलापट्टू आणि पुलीकत

 भारतात अनेक अभयारण्य आहेत की जी अजूनही मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्ध झालेली नाहीत. पण त्यांचं सौंदर्य इतर जंगलांच्या तुलनेत काही कमी नाही. काही ठिकाणी तर तिथली विविधता, निसर्गसौंदर्य हे केवळ अतुलनीय आहे. पण आजही जंगलं म्हणली की लोकांच्या डोळ्यासमोर येतात ती कान्हा, बांधवगड, ताडोबा, जिम कॉर्बेट अशी नावाजलेली जंगलं. देशाच्या प्रत्येक भागात आपण गेलो तरीही आपल्या निसर्गाचा तितकाच आनंद देणारी जंगलं आहेत. काही दिवसांपूर्वी आपण उत्तरेचे विहगगान बघितले, कॉर्बेट, दुधवासारखी उत्तर भारताच्या सौंदर्याला चार चांद लावणाऱ्या जंगलांची माहिती घेतली. अगदी ईशान्येकडील जंगलाचीही माहिती घेतली. मध्य भारताच्या जंगलातही फेरफटका मारला. पश्चिम भारतातील रणथंबोर सारख्या जंगलांचीही सफर केली. दक्षिण भारतातल्या काही जंगलांचं सौंदर्य वाचनातून अनुभवलं.

भारताच्या आग्नेय भागातील निसर्गाचं सौंदर्यही असंच सुरेख आहे. इथल्या जंगलात फिरताना, इथली जैवविविधता अनुभवताना देखील निराळा आनंद मिळतो. भारताच्या अनेक भागात पक्षी स्थलांतर करून येतात.

काही कालावधीसाठी तिथे वास्तव्य करतात आणि पुन्हा आपल्या मूळ स्थानी परततात. हे चक्र गेली अनेक वर्षे सुरु आहे. आणि ही क्रिया दरवर्षी पाहायला मिळते. काही पक्षी भारतातल्या भारतात स्थलांतर करतात. तर काही अगदी दूर देशातून येतात. भारताच्या किनारपट्टीच्या भागात असणाऱ्या अशाच दोन पक्षी अभयारण्यांविषयी आपण आज माहिती घेणार आहोत. ती म्हणजे ‘नेलापट्टू पक्षी अभयारण्य’ आणि ‘पुलिकत पक्षी अभयारण्य’ आकाराने छोटे असलेले नेलापट्टू पक्षी अभयारण्य अनेक प्रजातींच्या स्थानिक आणि स्थलांतरित पक्ष्यांचे आश्रयस्थान आहे. पूर्वी जेव्हा अभयारण्याचा दर्जा या अधिवासाला मिळाला नव्हता अगदी तेव्हापासून इथे पक्षी मोठ्या संख्येने आहेत. इथल्या स्थानिक लोकांच्या म्हणण्याप्रमाणे गेली चार ते पाच दशके येथे हजारोंनी पक्षी येतात. काही इथेच वास्तव्य करतात तर काही येथून स्थलांतर करतात.

आंध्र प्रदेश राज्यातील नेल्लोर जिल्ह्यातील सुल्लुरुपेटा तालुक्यात असणारे हे अभयारण्य म्हणजे पक्षी निरीक्षकांसाठी आणि निसर्ग प्रेमींसाठी स्वर्गच. पक्ष्यांच्या दृष्टीने या अधिवासाचे असलेले अनन्यसाधारण महत्त्व लक्षात घेऊन सुमारे ४५८.९२ हेक्टर भागाला १९७६ साली नेलापट्टू पक्षी अभयारण्याचा दर्जा देण्यात आला. या अभयारण्याच्या एकूण भागाच्या सुमारे २८८.१५ हेक्टरचा भाग हा कल्लुरू राखीव वनाचा आहे. सुमारे ८२.५६ हेक्टर भागात नेलापट्टू तलाव आहे. आणि उर्वरित सुमारे ८८.२२ हेक्टर जंगल भाग हा पूर्वी असंरक्षित वनांचा होता, तो आता अभयारण्यात समाविष्ट करण्यात आला आहे. सुमारे १ हजार मिलिमीटर पाऊस दरवर्षी या भागात होतो. आणि हा पाऊसच या तळ्याला असणारा पाण्याचा मुख्य स्त्रोत आहे. मे महिन्यात या तलावातील पाणी कमी होते. नेलापट्टू गावातले लोक पाण्याच्या गरजेसाठी याच तलावावर अवलंबून आहेत. त्यामुळे एप्रिल-मे महिन्यात पाण्याचा साठा कमी होतो. याच कालावधीत इथे असणारे पाणपक्षी दुसरीकडे स्थलांतर करतात.

इथे असणारे स्थानिक लोक इथल्या पक्ष्यांच्या संरक्षणासाठी आग्रही आहेत आणि तसा प्रयत्नही करतात. त्यांच्या मताप्रमाणे हे पाणपक्षी येथे येणं हे चांगल्या हवामानाचं चिन्ह आहे. पक्षी वेळेवर येथे दाखल झाले की त्या वर्षी पाऊस चांगला पडतो, पिक चांगल्या प्रमाणावर येतं असा त्यांना विश्वास आहे . या पाणपक्ष्यांची विष्ठा हे स्थानिक लोक आपल्या शेतात खत म्हणूनही वापरतात. इथल्या पाणपक्ष्यांच्या संरक्षणात असलेला स्थानिक लोकांचा सहभाग ही या अभयारण्याची अत्यंत जमेची बाजू. स्पॉट बिल्ड पेलिकन अर्थात ठिपक्याचा चोचीचा झोळीवाला हा येथे दिसणारा अत्यंत महत्त्वाचा पक्षी. इथे या पक्ष्याच्या मोठ्या वसाहती आढळून आल्या आहेत. विणीसाठी हे पक्षी इथे येतात. त्यामुळे या पक्षी अभयारण्याला या पक्ष्याच्या विणीच्या अधिवासाच्या दृष्टीने अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त झाले आहे.

पक्ष्यांच्या अधिवासाच्या दृष्टीने या भागातील दुसरे महत्त्वाचे अभयारण्य म्हणजे ‘पुलीकत पक्षी अभयारण्य’. आंध्र प्रदेशातील नेल्लोर जिल्ह्यात आणि तामिळनाडू मधील तिरूवल्लूर जिल्ह्यात हे अभयारण्य आहे. सुमारे ७५९ चौरस किलोमीटर एवढ्या मोठ्या भागात पसरलेले हे पक्षी अभयारण्य भारतातील चिल्का सरोवरानंतरचे दोन नंबरचे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे. एकूण क्षेत्राच्या ८४ टक्के भाग हा आंध्र प्रदेशमध्ये तर १६ टक्के भाग हा तामिळनाडूमध्ये मोडतो. ग्रेटर फ्लेमिंगो, स्पॉट बिल्ड पेलिकन, सी गल अशा अनेक पक्ष्यांच्या अधिवासासाठी प्रसिद्ध असलेल्या या पक्षी अभयारण्याला भेट देण्यासाठी मोठ्या संख्येने निसर्गप्रेमी देश-विदेशातून येत असतात.

नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या कालावधीत येथे हजारो स्थलांतरित पक्षी येतात. या कालावधीत येथे त्यांची वीण होते. या सरोवरात असलेली २० बेटं ही या पक्ष्यांच्या वसाहतींचे मुख्य ठिकाण. याच बेटांमध्ये एक प्रसिद्ध ठिकाण म्हणजे श्रीहरीकोटा बेट. याठिकाणी इस्त्रो चे ‘सतीश धवन अंतराळ केंद्र’ हे उपग्रह प्रक्षेपण केंद्र आहे. याशिवाय पेरनाडू, इरक्कम आणि वेनाडू अशी काही मोठं बेटं या ठिकाणी आहेत. याभागात सुमारे १२०० मिमी एवढा दरवर्षी पाऊस पडतो. येथील प्रशासन आणि काही स्वयंसेवी संस्था यांच्यावतीने या पक्षी अभयारण्याच्या संवर्धनासाठी प्रयत्न सुरू आहेत. येथे असणारे पाणपक्षी आणि त्यांच्या वसाहती हा निसर्गचक्राचा महत्त्वाचा घटक आहे आणि तो वाचवणे अतिशय गरजेचे आहे.

भारताला लाभलेला निसर्ग, इथली जैवविविधता, नेलापट्टू, पुलीकत सारखी अभयारण्य वाचवणं हे आपल्या सर्वाचंच कर्तव्य आहे. निसर्ग वाचला, टिकला तरच आपण वाचू. हे लक्षात घेतलं आणि त्याप्रमाणे पावलं उचलली तरच संपूर्ण मानवजात आपण वाचवू शकू. निसर्गात असलेले विविध रंग पाहणं, त्याचा आस्वाद घेणं, आणि निसर्गाच्या या खजिन्याचा आनंद लुटताना त्यात हरवून जाणं हे केलं तर निसर्गाची भाषा आपल्याला सहज उमजेल. आणि त्याला वाचवण्याची गुरुकिल्ली सहज सापडेल यात शंका नाही.

कसे जाल?

नेलापट्टू पक्षी अभयारण्य : पुणे/मुंबई-चेन्नई-तिरुपती- नेलापट्टू

पुलीकत पक्षी अभयारण्य : पुणे/मुंबई- चेन्नई-तिरुपती- पुलीकत

भेट देण्यास उत्तम हंगाम : ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी

काय पाहू शकाल?

पक्षी : ठिपक्यांच्या चोचीचा झोळीवाला, करवानक, चिखली तुतारी, सामान्य टिलवा, हिरवी तुतारी, उलटचोचिचा तुतारी, ठिपकेवाली तुतारी, छोटा टिलवा, शेकाट्या, तपकिरी डोक्याचा कुरव, सामान्य सुरय, छोटा खंड्या, पांढऱ्या छातीचा खंड्या, काळ्या टोपीचा धीवर, मोठा रोहीत, छोटा बगळा, मोठा बगळा, गाय बगळा, वंचक, रात ढोकरी, राखी बगळा, उघड्या चोचीचा करकोचा, काळा तापस, अडई, चमचा ,चाकरांग बदक , तलवार बदक , थापट्या , मालिन बदक , भुवई बदक , हळदी कुंकू , टिबुकली , काळ्या डोक्याचा शराटी, छोटा पाणकावळा, चमचा, भुवई बदक, तिरंदाज, निरनिराळ्या प्रजातींची बदके, इ.

(सदराचे लेखक महाराष्ट्र राज्य वन्यजीव सल्लागार मंडळाचे सदस्य आहेत.)

(शब्दांकन : ओंकार बापट)

मध्यप्रदेशातील मितावली आणि पडावली मंदिरे

 

मंदिर की गढी? गढी पडावली

सामना ऑनलाईन

5-6 minutes

---

>> डॉ. सरिता विनय भावे

या आगळ्यावेगळ्या सरळ रेषेवरील मध्यबिंदूचे स्थान भूषवणारी, एखाद्या मौक्तिक मालेच्या मधोमध असणाऱया सुरेख ‘पदका’सारखी असलेली ही जागा आहे ‘गढी पडावली’. नावापासूनच या स्थानाबद्दल आपल्याला आकर्षण निर्माण व्हायला लागते. रस्त्याजवळच्या प्रवेशद्वारातूनच आपल्याला समोरची भुईकोट किल्ला अथवा गढीसारखी वाटणारी विशाल वास्तू दिसते.

विदेशी पर्यटकांना आकर्षित करणारी सुलभ आणि सोयिस्कर विमानसेवा, सुखकर प्रवासासाठी आवश्यक असे उत्कृष्ट दर्जाचे रस्ते या कारणांमुळे टुरिस्ट जगतात आपले राजधानीचे शहर दिल्ली, जगप्रसिद्ध ‘ताजमहाल’ असणारे आग्रा (उत्तर प्रदेश) आणि वैशिष्टय़पूर्ण ‘हवामहल’ असलेले जयपूर (राजस्थान) सुप्रसिद्ध आहेत. हिंदुस्थानच्या नकाशात या तिन्ही स्थळांना जोडले असता त्रिकोणासारखा आकार तयार होतो. म्हणून हिंदुस्थानातील ‘गोल्डन ट्रँगल’ या विश्वविख्यात नावाने या जागा ओळखल्या जातात.

 

त्यामुळे साधारणतः एकाच रेषेवर, एकमेकांपासून अगदी 5 कि. मी. अंतरावर असल्या तरीही स्वतःचे आगळेपण जपलेल्या, मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेरपासून साधारण 40 कि. मी. अंतरावर असलेल्या तीन जागांचे एकत्रित ‘गोल्डन स्ट्रेट लाइन’ असे नामकरण करावे काय, असा विचार माझ्या मनात चमकून गेला होता! या तिन्ही विलक्षण जागा मी एका दिवसात एकापाठोपाठ बघितल्या. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे ही इतकी भन्नाट प्रेक्षणीय स्थळे इतिहास, स्थापत्य कला या सर्व अंगांनी उच्च कोटीची असूनही अक्षरशः ओस पडलेली आहेत. या जागांचे विश्लेषण करायला विद्वान वाट काढून इथे येत नाहीत की शिल्पकारांच्या काwशल्याचे काwतुक करायला कलाप्रेमी इथे फिरकत नाहीत. या स्थळांच्या नशिबी असा शुकशुकाट येणे हे सरकारचे, त्या अनाम शिल्पकारांचे आणि आपल्या सगळ्यांचेच दुर्दैव आहे.

यापैकी ‘चौसष्ट योगिनी मंदिर’ (मुरैना) आणि ‘बटेश्वर मंदिर समूह’ या स्थळांबद्दल यापूर्वीच या सदरात लिहिले आहे. या दोन्ही जागा आडबाजूला असल्याने विशेष प्रचलित नसल्या तरी सर्व शंकांचे निरसन होईल इतका ‘डेटा’ त्यांच्याबद्दल निश्चितच उपलब्ध आहे. उरलेल्या तिसऱया जागेबद्दल मात्र तसे म्हणता येत नाही. नमनालाच इतके घडाभर तेल ओतायला भाग पाडणारी, या आगळ्यावेगळ्या सरळ रेषेवरील मध्यबिंदूचे स्थान भूषवणारी, एखाद्या मौक्तिक मालेच्या मधोमध असणाऱया सुरेख ‘पदका’सारखी असलेली ही जागा आहे ‘गढी पडावली’.

नावापासूनच या स्थानाबद्दल आपल्याला आकर्षण निर्माण व्हायला लागते. रस्त्याजवळच्या प्रवेशद्वारातूनच आपल्याला समोरची भुईकोट किल्ला अथवा गढीसारखी वाटणारी विशाल वास्तू दिसते. डेरेदार झाडे आणि चौथऱयांवर नीट रचून ठेवलेल्या उत्खननात सापडलेल्या कलाकृती यांच्यामधून जाणाऱया विस्तीर्ण वाटेवरून आपण तिथपर्यंत पोचतो. दोन बाजूंना असणाऱया महाकाय सिंहिणी आपले स्वागत करतात (घाबरू नका, पाषाणमूर्ती आहेत त्या!). तीसएक पायऱया चढून गेल्यावर आत ‘महालसदृश’ रचना असेल असा विचार करत असताना समोरचे खांबाखांबांचे ‘मंडपाकृती’ मंदिर बघून आपण आश्चर्यचकितच होतो. यापेक्षा जबरदस्त धक्का अजून बसायचा आहे, याची तेव्हा आपल्याला सुतराम कल्पना आलेली नसते. उत्सुकतेने आत शिरल्यावर मात्र आतील महामुर शिल्पसृष्टीमुळे आपण अक्षरशः भांबावूनच जातो. चारही बाजूंची व छतसुद्धा व्यापलेली इतकी गजबजलेली, त्रिमितीय शिल्पे आपल्याकडे सर्वबाजूंनी रोखून पाहत असून त्यांनी आपल्याला वेढून घेतल्याचा विचित्र भास तिथे होतो. आंतरजालावर ब्लॉग लिहिणाऱया एका व्यक्तीने, आपण माळरानावर आडवे पडून जसा लक्षावधी तारकांनी चमचमणाऱया नभाचा आस्वाद घेतो, तसा जमिनीवर आडवे पडून या छताच्या सौंदर्याचे रसपान करण्याचा मोह होतो असे लिहिले आहे! ती कवीकल्पना नसून तशा कृतीनेच छतावरील शिल्पांचा नीट अर्थ लावता येऊ शकेल हेच इथले सत्य आहे. ‘आमच्या सौंदर्याकडे सुद्धा लक्ष द्या’ असा जणू टाहो पह्डणाऱया अबोल शिल्पांनी तिथला कोपरा न् कोपरा अक्षरशः जिवंत झालेला आहे. पह्टोग्राफीची आवड असणाऱयांना तर पॅमेऱयाचा अँगल काय/कसा लावू, कशाकशाचे पह्टो काढू अशी द्विधा मनःस्थिती व्हावी इतके शिल्पभांडार खुले झालेले दृष्टीपथास येते.

दहाव्या शतकात बांधलेल्या या मंदिराच्या गर्भगृह आणि मंडप यापैकी मुखमंडपच आता शिल्लक राहिलेले आहे. मंदिरानजीकच्या अवशेषांत मिळालेल्या विशाल नंदीच्या प्रतिमेवरून उंच अधिष्ठानावर उभारलेले हे ‘शिवमंदिर’ असावे असे प्रतीत होते. आतील भिंतींवर ब्रह्मा, विष्णू, महेश, सूर्य, गणेश, काली या देवतांचे तसेच विष्णुअवतार, भागवत, रामायण, महाभारत, पुराणांशी संबंधित प्रसंगांचे अंकन केलेले दिसते. एकोणिसाव्या शतकात गोहदच्या जाट राजांनी याचे गढीत परिवर्तन केले. जागोजागी त्याच्या खाणाखुणा मूळ रचनेशी मेळ घालणाऱया नवीन बांधकामातून, विखुरलेल्या तोफगोळ्यांतून आपल्या नजरेस पडतात.

‘गोल्डन स्ट्रेट लाइन’च्या जागांवर कुठेही चेकपोस्ट/सुरक्षा कर्मचारी नाही, प्रवेशशुल्कही नाही. बऱयापैकी स्वच्छता आणि ओसाड वाटल्या तरी समाजविघातक वृत्तींचा अभाव या इथल्या जमेच्या बाजू आहेत. मात्र थोडीफार माहिती देऊ शकेल अशी जाणकार स्थानिक व्यक्ती, प्रशिक्षित गाईड यांच्या अनुपस्थितीमुळे या जागांचा सर्वांगसुंदर अनुभव न येता एक अधुरेपणा वाटत राहतो. अप्रतिम स्थापत्य आणि शिल्पलावण्य बघून नेत्र आणि हृदय सुखावतात परंतु त्यांचा रंजक इतिहास, कथा, दंतकथा सांगणारं कुणी नसल्यानं कान आणि मेंदू मात्र आसुसलेलेच राहतात….

• sarita.bhave1204@gmail.com

 

 

 

 

मध्य प्रदेशातील चंबळ खोर्‍यात अनेक पुरातन मंदिरे आहेत त्यापैकीच ह्या दोन जागा : मितावली आणि पडावली. नुकतीच इथल्या प्राचीन मंदिरांना भेट दिली. यापैकी नवव्या शतकातील बांधकाम असलेले मितावली येथील वर्तुळाकार मंदिर अजूनही बरेच सुस्थितीत आहे. आपल्या संसदेची वास्तू या मंदिराची प्रेरणा घेऊन बांधण्यात आली असे मानण्यात येते. छोट्या टेकडीवर स्थित मितावली थोडे दुर्गम भागातच आहे. ग्वाल्हेर - कानपुर हायवेवर १० किमीनंतर हायवे सोडल्यावर, पुढील २५ किमीचा रस्ता बरेच ठिकाणी खचलेला आहे. मात्र सभोवतालचे दृश्य रस्त्याबद्दलच्या वैतागाला थोडे सुसह्य करते. हिरवीगार शेते, लहानमोठ्या टेकड्या आणि त्या दिवशी कधी नव्हे ते दिसलेले निळे आकाश यामुळे मजा आली. अशात उजव्या हाताला मितावलीची टेकडी दिसू लागली. पायथ्याला तीन-चार वाहने एका वेळी लागतील एवढीच पार्किंगची जागा आहे. भोवताली विस्तीर्ण मळे आहेत पण जमीन सपाट नाही त्यामुळे पायथ्याशी पार्किंग मिळाले नाही तर अर्धा पाऊण किमीवर गाडी लावून चालत जावे लागते. आम्ही सुदैवाने आरंभाचे पक्षी (अर्ली बर्ड्स) होतो त्यामुळे त्रास झाला नाही. लगेच चढण सुरू झाली.

From mitawli 131013

१०० फूट दगडी पायऱ्या चढून मंदिरात जावे लागते.

चढण छोटी असली तरी एकदम खडी आहे त्यामुळे बर्‍यापैकी दम लागला. शेवटची पायरी चढली आणि मंदिराची वास्तू एखाद्या प्रचंड भित्तीचित्राप्रमाणे अचानक समोर आली.

या छोट्या दरवाजातून मंदिरात प्रवेश होतो.

आत जाताच विस्तीर्ण वर्तुळाकार स्तंभरचना मन वेधून घेते. या प्रकाराच्या मंदिरांना चौसष्ठ योगिनी मंदिर म्हणतात असेही कळले. बाहेरील वर्तुळाला आतील बाजूने चौसष्ठ कोनाडे आहेत आणि प्रत्येकात एक छोटे शिवलिंग स्थापित आहे.

मध्यभागी गर्भगृह आहे, यातही शिवलिंग आहे. मात्र आता पूजा वगैरे होत नाही. पूर्वी एक कायमस्वरुपी पुजारी असायचा.

मंदिराची इमारत छतावरुन कशी दिसेल अशी उत्सुकता वाटल्याने तिथेही चढून पाहिले. तिथून इमारतीचा सुबक वर्तुळाकार आणि भव्यता आणखीनच उठून दिसत होती. दूरवर हिरवी शेतीही दिसत होती, आमच्या गाड्याही सुरक्षित दिसल्या.

तेवढ्यात एक स्थानिक आपणहून ओळख करून घ्यायला आला. त्याने आणखी माहिती दिली. त्यानुसार स्थानवैशिष्ट्यामुळे इथे खगोलशास्त्र आणि गणित यांची अभ्यासकेंद्रे होती. त्या माणसाने भिंतींवरील कोरीव कामाकडेही आमचे लक्ष वेधले. मंदिराखाली पूर्वी पाण्याची कुंडे होती आणि मंदिर परिसरात पडलेल्या पावसाचे पाणी आपसूक त्या कुंडांत जावे अशी रचना असल्याचेही त्याने सांगितले.

मितावली पाहून झाल्यावर आम्ही मंदिराच्या बाहेर असलेल्या एका डेरेदार झाडाखाली बसून खाणे-पिणे उरकले, काही काळ विश्रांती घेतली आणि खाली उतरून ४-५ किमीवर असलेल्या पडावलीच्या वाटेला लागलो.
जवळच सखल भागात असलेल्या पडावलीतील मंदिराची मात्र बरीच दैना झाली आहे. बाहेरुन भक्कम बुरुज दिसतात, बाहेरची मोठी बागही छान सांभाळली आहे मात्र आतील मंदिराचे आणि पुढे १९ व्या शतकात जाट राजांनी बांधलेल्या गढीचे भग्नावशेषच उरले आहेत.

केवळ एक गाभारा सुस्थितीत आहे ज्याच्या छतावर आणि भिंतींवर कोरीव काम पाहायला मिळते.

एक दोन ठिकाणी खजुराहो शैलीतील शिल्पांच्या ओळीही कोरलेल्या आढळतात.

जिथे जाण्यासाठी आजही बरेच कष्ट पडतात तिथे नवव्या-दहाव्या शतकात इतक्या उच्च प्रतीचे बांधकाम करणार्‍या अनामिक कारागीरांसाठी अपार आदर वाटला. उत्तम स्वच्छता आढळली. एक मात्र आहे की या दोन्ही ठिकाणी खाण्या-पिण्याच्या वा तत्सम सोयी फारशा नाहीत. पण एका अर्थी बरेच आहे, त्यामुळे या स्थानांचे अलिप्त - गंभीर व्यक्तिमत्व टिकून राहिले आहे असे वाटले.
फारशा परिचित नसलेल्या या प्राचीन स्थळांची ही सहल पुरातनाशी काही काळ नाते जोडून गेली आणि खूप आनंद देऊन गेली हे मात्र नक्की.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
इथे भेट द्यायची असेल तर ग्वाल्हेर मध्ये मुक्काम करुन कारने जाण्याखेरीज पर्याय नाही. बस वगैरेची काहीही सोय नाही. आधी सांगितल्याप्रमाणे दिवसभराचे खाणे-पिणे बरोबर घेऊन जावे लागते. 

 

 

lyuten या ब्रिटीश architekt ने नव्या दिल्लीची वास्तू ८५ वर्षापूर्वी बांधून पूर्ण केली. त्यातील लोकसभेच्या इमारतीमध्ये आणि पडावलीचे मंदीराम्ध्ये असलेले साम्य विलक्षण आहे. त्या सम्बन्धी त्याने कुठेतरी उल्लेख केला असला पाहीजे. ASI मध्ये मध्ये किंवा नेशनल म्यूझीउम मध्ये या बाबतची माहिती मिळू शकेल.
फतेपूर सिक्री येथे अकबर बादशहाने एका साधरणत: दहा फूट उंचीच्या स्त्म्भावर स्वत:चे तख्त व त्याच्या भोवती अष्ट प्रधानांच्या गोलाकार असलेल्या आठ मसनदी अशी रचना केलेली आहे. याची या लेखावरून आठवण झाली.

 

छान आणि नवीन जागा दाखवलीत ."मूर्ती कुठे गेल्या " : ग्वालिअर किल्याच्या पायथ्याशी गुजरी महाल आहे त्याचे आता संग्राहलय केले आहे तेथे बऱ्याचशा मूर्ती ठेवल्या आहेत .

 

हे मंदिर ब्रिटीश अधिकाऱ्यानं बांधलय. ते पण बायकोचा नवस पुर्ण करण्यासाठी.

On Jul 6, 2018 Last updated Aug 1, 2018

http://www.agarmalwa.mp.gov.in/wp-content/uploads/2016/08/DSCN3621.jpg

मध्य प्रदेशातील आगर मालवा या ठिकाणी महादेवाचं एक प्राचीन मंदिर आहे. या मंदिरासंदर्भातील एक किस्सा खूप लोकप्रिय आहे. असं सांगतात की हे  हिंदू धर्मियांचं श्रद्धास्थान असणारं भारतातील एकमेव मंदिर आहे ज्याचा जीर्णोद्धार एका ब्रिटिश अधिकाऱ्याने केला होता.

१८७९ साली ब्रिटिश सैन्य अफगाणिस्तानमध्ये तेथील पठाणांशी लढत होतं. ब्रिटिश सैन्याचं नेतृत्व लेफ्टनंट कर्नल मार्टिन हे करत होते. मार्टिन यांची पत्नी मध्य प्रदेशातील आगर मालवा या ठिकाणी वास्तव्यास होती.

लेफ्टनंट कर्नल मार्टिन हे दररोज आपल्या पत्नीला पत्र लिहीत असत आणि आपली ख्यालीखुशाली कळवत असतं. युद्धभूमीवरचा इतिवृत्तांत देखील या पत्रांमध्ये असे, पण

एका दिवसापासून अचानकच मार्टिन यांचे पत्र येणं बंद झालं.

कर्नल मार्टिन

युद्धभूमीवर लढत असलेल्या आपल्या नवऱ्याची खुशाली कळत नसल्याने लेडी मार्टिन काळजीत पडल्या. चिंताग्रस्त राहू लागल्या. आशावेळी गावातील जागृत देवस्थान म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या महादेवाच्या मंदिराबद्दल कुणीतरी त्यांना सांगितलं. लेडी मार्टिन यांनी मंदिरात जायचं ठरवलं.

लेडी मार्टिन ज्यावेळी मंदिरात पोहोचल्या त्यावेळी देखील त्या पतीच्या सुरक्षेच्या विचाराने काळजीत होत्या. मंदिरातील पुजाऱ्याने लेडी मार्टिन यांना काळजीचं कारण विचारलं, त्यावेळी त्यांनी पुजाऱ्याला युद्धाबद्दल सांगितलं. आपले पती सुरक्षित असतील की नाही याबद्दल आपण चिंतीत असल्याची माहिती दिली.

मंदिराच्या पुजाऱ्याने मंदिराची आणि महादेवाची महती लेडी मार्टिन यांना सांगितली आणि महादेव कुठल्याही परिस्थितीत आपल्या भक्तांचं रक्षण करतो असं सांगितलं. आपणही महादेवाची भक्ती करावी असा सल्ला पुजाऱ्याने लेडी मार्टिन यांना दिला.

पुजाऱ्याच्या सांगण्यावरून लेडी मार्टिन यांनी ११ दिवसांचं ‘लघुरुद्र अनुष्ठान’ करण्याचा निर्णय घेतला. ‘ओम नमः शिवाय’ या मंत्राचं पठण त्यांनी सुरू केलं.

आपला पती जर युद्धभूमीवरून सुखरूप परतला तर आपण मंदिराचा जीर्णोद्धार करू असा नवस त्यांनी महादेवाजवळ बोलला.

लेडी मार्टिन यांनी सुरू केलेल्या अनुष्ठानाच्या शेवटच्या दिवशी लेडी मार्टिन यांना एक पत्र मिळालं. पती लेफ्टनंट कर्नल मार्टिन यांचं ते पत्र होतं. या पत्रात आपण सुखरूप असल्याचं मार्टिन यांनी पत्नीला कळवलं होतं.

लेफ्टनंट कर्नल मार्टिन यांनी पत्रात लिहिलं होतं की, ” युद्धादरम्यान मी कायम तुला पत्र लिहीत असे पण एके दिवशी अचानक आमच्या सैन्याला पठांणांनी चहूबाजूंनी घेरलं. पठाणांनी मोठ्या प्रमाणात हल्ला चढवला. अनेक ब्रिटिश सैनिक मारले गेले. आम्ही युद्ध हरणार अशी परिस्थिती निर्माण झाली होती पण अचानक एक योगी युद्धभूमीवर अवतरला. त्याच्या डोक्यावर लांबच लांब जटा होत्या आणि हातात त्रिशूळ होता. या योगी माणसाचं तेजस्वी रूप आणि युद्धभूमीवरील कौशल्य बघून पठाण युद्धभूमीवरून पळून गेले आणि हारत चाललेलं युद्ध आम्ही जिंकलो. आमचे प्राण देखील वाचले”

काही दिवसांनी लेफ्टनंट कर्नल मार्टिन आगर मालवा येथील ब्रिटिश छावणीत परतले त्यावेळी पत्नीने त्यांना आपण महादेवाजवळ बोललेल्या नवसाविषयी सांगितलं. त्यामुळे मार्टिन पत्नीसह महादेवाच्या दर्शनाला गेले. मंदिरातील महादेवाची मूर्ती आणि युद्धभूमीवरील योगी यांमध्ये कर्नल मार्टिन यांना विलक्षण साधर्म्य आढळलं. ती मूर्ती बघताच मार्टिन महादेवाच्या चरणी लीन झाले आणि ते देखील महादेवाचे भक्त झाले.

पत्नीचा नवस पूर्ण करण्यासाठी मार्टिन यांनी १५००० रुपये दान दिलं आणि त्यातूनच आगार मालवा येथील बैजनाथ महादेव मंदिराचा जीर्णोद्धार करण्यात आला. मंदिरातील शिलालेखवर आज देखील या गोष्टीचा उल्लेख बघायला मिळतो.

 

 

 

भ्रमण जर्मनी

 

जर्मनी..

BMW,फोक्सवॅगन, 'मर्सी' वाली जर्मनी..
FC Bayern Munich च्या 'जर्सी' वाली जर्मनी..

ब्लॅक फॉरेस्ट,हॅमबर्ग, कूकू क्लॉक'वाली जर्मनी..
रोमँटीक रोडवरच्या वॉक वाली जर्मनी..

बर्लीन, फ्रँकफर्ट, म्युनीक 'ओक्टोबर्-फेस्ट' म्हणजे जर्मनी..
जगात भारी अशी, 'बियर अ‍ॅट इट्स बेस्ट' म्हणजे जर्मनी..

हिटलर, नाझी,अन महायुद्धातली 'आग' म्हणजे जर्मनी..
राख...., पुन्हा पेटलेला 'चिराग' म्हणजे जर्मनी..

Exhibitions , ख्रिसमस मार्केटच्या 'धूम' वाली जर्मनी..
टेक्नॉलॉजीकल, इकॉनॉमीकल 'बूम' म्हणजे जर्मनी..

(बास आता.. न्हाईतर तेल हितच संपायचं.. :D )

तर...
ऑन-साईट जाणं (आम्हा बिगर ऐटीवाल्यांच्या) नशीबात नाही, आणी स्वखर्चाने परदेशी जायची (अजुनतरी) ऐपत नाही..

४-५ वर्ष चांगली 'घासवून' घेतल्यावर आमच्या सायबाला थोSSडी दया आली आणी म्हणाला,
"जा पोरांनो.. करा मज्जा.."
महिनाभर जर्मनीचा पोग्राम ठरला. आणी पहिल्यावहिल्या परदेशगमनाची तयारी चालु झाली. पुन्ह्यांदा 'अपुर्वाई' वाचुन काढलं..
पोटातले कावळे जादा ओरडाय लागले तर त्यांच्यापुरती कामाला येईल एवढी पाककला शिकुन घेतली. तशी भुक लागल्यास दिसलं ते खायची तयारी होतीच म्हणा.. MTR चे रेडी-टू-कुक, मॅगीची २५-३० पाकीटे, १ कुकर, प्रती-डोकी ४-५ किलो तांदुळ, ३ जीन्स, ५-६ टी-शर्ट यांनी बॅगा भरल्या..
१००० युरो कॅश आणी १००० चे डेबिट कार्ड थॉमस कुक कडुन घेतले.

९ जुन २०१३. पहाटे ५.५५ ची फ्लाईट. टर्कीश एअरलाईन (सस्तातली)
न्युरेंबर्गला जायचं होतं. तिथं वैशाख वणवा चालु होता. मुंबई-इस्तांबुल-न्युरेंबर्ग असा प्रवास होता.

भारतातल्या ४ टोकाची ४ टाळकी मुंबईत जमली.
दिल्लीवाला म्हणाला, "याSSर.. ऑक्टोबरफेस्ट मै जाना चाहिए था याSSर.."
म्या म्हटलं.. "फुकटात मिळालय.. गोड मानुन घे बाबा.."
युरोप पहायला मिळणार याची उत्सुकता होतीच.. टिवल्या-बावल्या करत, सौंदर्य न्याहाळत ;) प्रवास चालु झाला..

मुंबई ते टर्की ७ तास लागले. जाताना 'गॉड मस्ट बी क्रेझी' पाह्यला. विमान इस्तांबुलला पोहोचलं..
आणी आहाहा.. युरोपचं पहिलं दर्शन घडलं..
१.

२.

टर्कीला trans-continental country (आशीया+युरोप) म्हणतात. समुद्रकाठचं इस्ताम्बुल पाहुन डोळ्याचं पारणं फिटलं..
३ तास वेटींग टाईम होता. पेश्शल टर्कीश डिलाइट Lokum ची टेस्ट घेतली. कुणाकडेच 'चांगला' म्हणावा असा कॅमेरा नव्हता, पण तरी दिस्सल त्याचे फोटो काढायचं काम चालु होतं.
संध्याकाळी ७ ला न्युरेंबर्गला पोहोचलो. घड्याळं (अर्थातच मोबाईलमधली) साडे-तीन तास मागे सरकवली..
आणी विमानतळाबाहेर पाय ठेवताच.. श्वास घेताच.. 'तो' feeeeeel आला..
जर्मन कलीग रिसिव्ह करायला आला होता.. आज 'आवडी'त बसायची हौस पुर्ण झाली. सुरुवात चांगली झाली :) ..

 

 

म्युनिक

थोड्या वेळामागे पाउस झाला होता. 'क्षणात येते सरसर शिरवे…' टाईप वातावरण होते. तशी हिरवळ तर वर्षभर असतेच म्हणा..
थोड्याच वेळात कुकरच्या शिट्ट्यांनी हॉटेल Maximilian दणाणून गेले. मसालेभाताच्या आणी पंजाबी तडक्याच्या घमघमाटाने Nuremberg चा Gostenhof परिसर दरवळून गेला. जेवल्यावर मस्त झोप लागली.
पहाटे ४.३० ला सूर्योदय, अन रात्री ९.३० ला सुर्यास्त व्हायचा. त्यानंतरही प्रकाश असायचाच. म्हणजे १७-१८ तासांचा दिवस. सहीच ना?.
सोमवारपासुन ऑफिसची गडबड सुरु झाली. आठवड्याचा Travel पास २१ युरो मध्ये होता. महत्वाचं म्हणजे हाच पास कोणत्याही लोकल-बस, ट्राम, मेट्रोला चालतो.
लगेच दुसर्‍याच दिवशी जाम उकडायला लागले होते. आणी प्रॉब्लेम असा होता, की हॉटेलात किंवा ऑफिसमध्ये 'हिटर' तर होते, पण AC किंवा Fan यातले कुठेच, काहीच नव्हतं. जर्मन लोक्स 'समर' एन्जोय करत होते. पण आम्हाला ३०-३२ डिग्रीत कासावीस व्हायला लागलं होतं. Room service ला फोन करून AC ची व्यवस्था करायला सांगितलं, पण त्यांनी चक्क नकार दिला. आम्ही चौघेही अगदी तिसर्‍या महायुद्धाच्या तयारीत रिसेप्शनवर जाऊन धडकलो. पण तिथल्या सुबक ठेंगण्या बघताच आम्ही शरणागती पत्करली. दोघीतली १ सु.ठें. बाजूलाच कळफलक बडवत होती. दुसरीने आमची समस्या ऐकून घेतली आणी "२ मिनिट" म्हणुन ती फोनवर व्यस्त झाली.
आता आमचा बेंगॉली बाबू वैतगलाच. तीला उद्देशुन हिंदीतच म्हणाला, "साला एक तो तेरी ये जर्मनी इतनी गरम.. और उपरसे तू इतनी गरम.. चोलबे ना.."
आम्ही लगेच "ख्या..ख्या..ख्या.."
तेवढ्यात कळफलकवाली समोर येत म्हणाली "We have arranged table fan in your room"
अक्सेंट ओळखीचा वाटला, चौघांच्याही माना सिंक्रोनाईझ होउन तीच्याकडे वळल्या. अरे ही तर आपल्यातलीच..
नेमप्लेट-"दिव्याराणी".. गरमी अजुनच वाढली.
ऊ तेरी.. ये तो सब समझती है यार..
आम्ही फक्त Danke म्हणालो आणी कलटी मारली. (थॅन्क्यु)
च्यायला हे इंडियन्स ना.. कुठेही भेटतात. ;)

१ चित्र हजार शब्द बोलून जातं म्हणे.. तर तिथला Summer काहीसा असा होता..

पहिला विकेंड - म्युनिक.
'न्युरेम्बर्ग' दक्षिण जर्मनीत आहे. या भागाला 'बवेरीया' म्हणतात. बवेरीयान स्टेटची राजधानी 'म्युनिक'चा दौरा ठरला. म्युनिकला जर्मन्स 'München- म्युन्शेन' म्हणतात. ऑक्टोबर्-फेस्ट इथे म्युनिकमधेच असतो.
४२ युरोत ५ जणांचा विकेंड पास मिळतो. रात्री १२ पासुन २१ तास पुढे जर्मनीत कुठेही ट्रेनने फिरता येते. युरोपात एकंदरीतच कनेक्टीव्हिटी उत्तम.ट्रेनचा प्रवास अत्युत्तम..
1.जाताना मस्त हिरवेगार नजारे, चर्च, आणी अशी घरे दिसत होती. या घरांवर खापर्‍यांऐवजी सोलार पॅनल आहे. व्हॉट अ‍ॅन ऐडीया सरजी..

2. म्युनिकमधे फिरायला आम्ही हा ऑप्शन सेलेक्ट केला.२० युरोत एका दिवसाचा पास होता. याला Hop-on-hop-off बस म्हणतात. अशा दिसणार्‍या कुठल्याही बसमधे कुठेही hop-on- कुठेही hop-off व्हा.

बाल्कनीत बसुन म्युनीक बघायची मजाच काही और..

हे पहा..

3. दुसरा ऑप्शन हा होता.. यांना सेगवे टुर्स म्हणतात. गावभर या मुंग्यांची रांग असते. मोटर बसविलेल्या, बॅटरीवर चालणार्‍या या गाड्या. आजकाल दिल्लीत पण हे चालु आहे असं ऐकलंय..

4. पण एक समजत नव्हतं.. स्साला, एवढी गर्दी का आहे? माणसंच्-माणसं चोहीकडे होती. असं वाटत होतं की, ज्योतीबाची जत्राच भरलीय.. सगळीकडे गाणी, बॅन्ड, नाच, धिंगाणा अन बियरचा तर महापूर..

शेवटी एकाला पकडुन विचारलंच, "काय रे बाबा.. का एवढी गर्दी ?"
तेंव्हा समजलं.. म्युनीक वॉज सेलेब्रेटींग इट्स 855th बर्थडे.
१५-१६ जुन.
काय भाग्य.. काय भाग्य.. गेल्या जन्मीचं पुण्य मोठं, म्हणुन म्युनिकचा 'बर्डे' साजरा करायला मिळाला..

५. एका परफॉर्मन्समधे 'बॉन्ड थिम' ऐकण्यात गुंतलेली चिमुरडी-

6. चौकात बियरची व्यवस्था अशा झोपड्यांत करण्यात आली होती.. खायची प्यायची चंगळ होती.

7. Angle of peace- इ.स. १८७० च्या फ्रॅन्को-जर्मन युद्धानंतर हे उभारण्यात आलं होतं.

8. एक चर्च-

9. जवळच्याच एका होटेलबाहेर हे कुत्रं बांधलं होतं.

German Shepherd तर फेमस आहेतच. जर्मनीत एखाद्या शिंगराएवढी (शिंगरु) कुत्री पहायला मिळाली.
तिथला प्रत्येक भिकारी १-२ कुत्री पाळतो. बेघर, की ज्याच्याकडे ते कुत्रं पाळण्याचा परवाना आहे त्यांना सरकार भत्ता देते असे समजले. ते काहिही असेल,पण त्या बिचार्‍या माणसाकडे आपलं असं, जीव लावणारं कुणीतरी आहे ना.. बास झालं..

10. मेरीयनप्लाट्झ. Marienplatz- इथे सर्वात जुना चौक आहे. सेंट मेरी'ज/ ओल्ड लेडी'ज चौक. सायकल रिक्षा सुद्धा मिळतात इथे..

11. बवेरीयन नॅशनल मुझीयम-

12. लुडविग-I

13. जर्मन पारंपारीक वेशभूषेतले आजी-आजोबा

14. आणी या पारंपारीक पोरीला 'फोटु काढु का?' म्हणताच लगेच मॅडमने ही पोज दिली..

15. कदाचीत फेस्टिवलमुळे जागोजागी असले जिवंत पुतळे दिसत होते.. आणी मागे 'जत्रा'..

16. आणी रस्त्यांवर सुद्धा कला बहरली होती. यातला पहिलं चित्र ज्या कॅसलचं आहे, तो Neuschwanstein castle आमचं पुढचं टारगेट ठरलं. जगातला सर्वात जास्त भेट दिला जाणारा कॅसल आहे हा..

17. Nymphenburg Palace- बवेरीयन राजांचं गतवैभव. मोठं पॅलेस आहे.. १६६४ ला बांधण्यात आलं होतं.
वेळ अपुरा पडल्याने जास्त पाहता नाही आलं.

18. त्यावेळेस एक राजेशाही लग्न चालु होतं. त्यांची गाडी-

19. ऑलिंपिक स्टेडियम- इथे १९७२ चे आयोजन झाले होते. इथेच एक अ‍ॅक्वेरीयम पण आहे. BMW village च्या अगदी जवळ आहे हे.

20. BMW Headquarters- अप्रतीम.
'बालाजी मोटर वर्क्स' नाही हां.. बवेरीयन मोटर वर्क्स. जगातल्या काही ३-४ लिडिंग कार्सपैकी एक..

21. या इमारती समोरच त्यांच्या 'कार' आणी 'बाईक्स' शो साठी ठेवल्या आहेत. मी BMW च्या 'बायका' पहिल्यांदाच पाह्यल्या.

शोरुम मधील Phantom car-

22. BMW, फोक्स्वॅगन, 'मर्सी'वाली जर्मनी.. फरारी, पोर्श, लॅबोर्गिनी.. सगळ्या डोळं भर्रुन बघितल्या..
..

यातली एखादी घ्यायचा विचार केला होता.. पण यांचा ग्राउंड क्लियरंस एवढा कमी होता की पुण्यात चालणार नाहीत म्हणुन..
नाहीतर असल्या बाबतीत मी खर्च करायला मागे-पुढे बघतच नाही.. होऊ दे खर्च. ;)

23. FC Bayern Munich च्या 'जर्सी' वाली जर्मनी..
Allianz Arena football stadium. (हे एकच चित्र जालावरुन साभार)

24.घरी/शेजारी फोटु दावताना म्हटलं, बघा किती स्वच्छ आहे पाणी.. तुमच्यासारखं निर्माल्य टाकत नाहीत ते लोक..
तर बायकांचं उत्तर- "असायचंच.... देवाला फुलं वाहुन माहित आहे काय त्यांना??"
बायका रॉक.. SYG shox..

25. लास्ट बट नॉट द लिस्ट..
आपल्याकडे ट्रॅक्टरचा उपयोग माल वाहुन न्यायला करतात. आणी जर्मनीत पण?? :D

या मुलींनी नुसता उच्छाद मांडला होता.. एका म्हातार्‍याला 'बकरा' करुन छुपं व्हिडिओ शूटींग चाललं होतं.

साल्झबर्ग (ऑस्ट्रिया)

  वेळ पाळण्याच्या बाबतीत सगळेच काटेकोर होते. एखाद्या वेळेस जर काही चुकलेच तर, 'आपणच चुकीचे असू' असे ठरवावे, इतकी परफेक्ट सिस्टीम. पण...
म्युनीक ते न्युरेम्बर्गची ट्रेन काही कारणाने आलीच नाही. मग स्टेशन मास्तराने सांगीतले की, ज्यांचे आरक्षण आहे त्यांनी एकतर तासभर वाट पाहावी किंवा दुसर्‍या एका ट्रेनमधुन म्युनीकला जावे. दुसरी ट्रेन १० मिनीटातच होती. त्यामुळे
२ ट्रेनचं पब्लीक एका ट्रेनमधे जायला फलाटावर गोळा झालं. इतकी गर्दी झाली की छ.शि.ट.वर असल्यासारखे वाटत होते. आमचे आरक्षण नसल्याने जागा 'पकडायची' होती. त्या दिवशी आमच्या सुप्त गुणांना जर्मनीत वाव मिळाला. दिवाळीत घरी जाताना KSRTC च्या बसमधे 'डायवर-शिट'कडुन जाणे किंवा अगदी खिडकीतुन प्रवेश मिळवण्याची कला अवगत असल्याने, जास्त त्रास झाला नाही.
जर्मन्स बाहेर फारसे कुणाशी बोलत नाहीत. ट्रेनमधे बाजुच्या सिटवर अगदी 'रासलीला' चालु दे किंवा एखादा 'कॅरेक्टर ढीला' बसुदे, काही सोयर सुतक नसते. आमच्या डब्ब्यात काही अपवाद वगळता सर्व शांतता होती. अपवाद एवढेच होते की, एका कोपर्‍यात एक तमीळ कुटुंब छिन्न्गुडगुडे नाडगुडगुडे ;) करत होतं, दुसरीकडे आमचा बेंगाली बाबु (गावाला ऐकु जाईल इतक्या आवाजात) हेडफोनवर 'चिकनी चमेली' ऐकत होता. मी भारतीय रेल-प्रवासाशी तुलना करत होतो इतक्यात , "बाबा, माझे पाय दुखताहेत" म्हणत एक मुलगी रडू लागली. गर्दीत काहीच दिसत नसताना मी ओरडलो, "ओ भाऊ,तीला इकडे पाठवून द्या". तीला माझ्याच सीटवर अ‍ॅडजस्ट करुन घेत त्या पुणेकर बाबाशी माझ्या गप्पा चालु झाल्या.

साल्झबर्ग- ऑस्ट्रीया
पॅरीस्,प्राग,व्हेनीस,का बर्लीन यावर भांडुन झाल्यावर अगदी जवळच्याच साल्झबर्गला जायचं ठरलं.
१. ट्रेनचा प्रवास:- आरामदायक पुश्-बॅक सीट, कमालीची स्वच्छता, मोठ्या काचांतुन दिसणारा हिरवागार निसर्ग, गाई, घोडे, पर्वत्, नद्या, आणी स्वप्नातली घरे.. और क्या चाहीए??

ऑस्ट्रियात असणारे साल्झबर्ग हे शहर जर्मनीच्या दक्षीण सीमेजवळ आहे. Salzach नदीच्या किनारी, आल्प्सच्या सानिद्ध्यात वसलेले हे गाव एक 'कल्चरल वर्ल्ड हेरीटेज साईट' आहे. Baroque architecture / स्थापत्यकलेसोबतच इथली महाविद्यालये प्रसिद्द आहेत.रोमन्/गॉथीक शैलीचे चर्च पाहावयास मिळतात. जगप्रसिद्द संगीतकार 'मोझार्ट' यांचे जन्मस्थान असलेल्या साल्झबर्गच्या नसानसात संगीत आहे. मीठ वाहुन नेणार्‍या जहाजांमुळे या शहराला Salzburg हे नाव पडले म्हणतात.
समर ओपेरा इवेंट, शंभर वर्षांपासुन जुलै-ऑगस्ट्मधे भरणारा Salzburg Festival सुद्धा प्रसिद्ध आहेत. ऑस्ट्रो-बवेरीयन हा जर्मन भाषेचाच एक डायलेक्ट इथे बोलला जातो.

२. म्युनीकप्रमाणे आम्ही इथेही हॉप्-ऑन्-हॉप्-ऑफ बस निवडली. असे सगळीकडे 'पेव्हड ब्लॉक' आहेत. च्यामारी फक्त तिथलेच उखडत कसे नाहीत कोणास ठाऊक?? आणी नाहीतर आपल्या इथे.. जाऊदे.

या बसवर जे चित्र दिसतेय, ते १९६५ सालच्या Sound of Music नामक सुप्रसिद्ध, ढीगभर पुरस्कार विजेत्या चित्रपटातील आहे. माझ्यासारखा बर्‍याच जणांनी अजुन हा पाह्यला नसेलच अशी खात्री आहे. :) यातील Julie Andrews नामक हिरवीणीचा जन्मही Salzburg येथेच झालाय. बसमधे गाईडच्या ऐवजी हेडफोन साथ देतात. शहराची माहिती घेत आणी या चित्रपटातील गाणी ऐकत जुन्या शहरातुन आपण फिरु शकतो. या शहरातील बर्‍याच जागांचे चित्रीकरण Sound of Music मध्ये झालंय.

३. जाता-जाता काढलेला तिथल्या जंगली महाराजांचा फटु-

४. युरोपातली आवडलेली अजुन एक गोष्ट म्हणजे इथल्या खिडक्या. सगळ्या खिडक्या फुलांनी सजवलेल्या पहावयास मिळतात.

५. आमचा पहिला थांबा होता 'मीराबेल गार्डन्स'. (Mirabell Palace and Gardens). या फोटोत मागे दिसणारे ते पॅलेस UNESCO हेरीटेज आहे.

६. १६ व्या शतकात बांधलेलं हे मीराबेल पॅलेस १८ व्या शतकात आगीत जळालं होतं. सध्या इथली बाग भुमिती वापरुन बनवलेल्या फुलांच्या नक्षी, पुतळे, कारंजे यांनी पर्यटकांना आकर्षीत करते. या बागेत डो-रे-मी हे गाणं शूट झालंय असे समजले. या चित्रात जो डोंगरावर दिसतोय तो आहे Hohensalzburg फोर्ट.

७. गेल्याच पावसाळ्यात येथे महापूर आला होता.. Salzach नदीत बोटीतुन फिरायची व्यवस्था आहे. या राईड मध्ये आल्प्सचेही दर्शन घडते. ट्रीप थोडी महाग असली तरी पैसे वसूल होतात.. असा बर्फ जिंदगानीत पयल्यांदाच बघितल्याने त्या जर्मन मुलीला (आणी ब्रिटीश कप्तानाला) 'जांदो..और आग्गे जांदो..' असे ओरडुन सांगावेसे वाटत होते..

जाताना सुंदर पुल दिसत होते.

कप्तानाचे विनोद चालले होते. बरेच अंतर गेल्यावर त्याने एकाजागी बोट थांबवली. कसलीतरी चक्रं बराच वेळ गोल्-गोल फिरवली.. इंजीनाचा जोरात आवाज येऊ लागला.. आणी बोटीने 'गर्रर्र'कन 'स्पॉट टर्न' मारला. मस्त 'हवाका झोका' आला, आणी त्या ३६० डिग्री टर्नने मजा़ आली.. अविस्मरणीय अनुभव.

८. नदीतुन जाताना किनार्‍यावरची हिरवळ पाहातच होतो.. ड जीवनसत्वाचा आभाव जरा जास्तच आहे तिकडे.. ;)
ते फोटो नाहीत, पण त्याऐवजी दिसलेली ही युन्वर्सीटी बघा.. साल्झबर्ग येथे पुण्याप्रमाणेच विद्यार्थी बरेच आहेत..

९. आम्हाला फक्त मद्रासचा मोझार्ट माहिती.. 'ए.आर' आणी 'आर.डी' इथेच आमचे संगीत घुटमळायचे.. लहानपणीच मोझार्टने किबोर्ड आणी व्हायोलीनवर प्राविण्य मिळविले होते. आम्हाला 'मोझार्ट मोन्युमेंट' पाहायला मिळाले. कुणीतरी मोझार्ट बद्द्ल म्हटले होते, "Posterity will not see such a talent again in 100 years". या गावात बरेच रस्ते, चौक, इमारती, पुल यांना मोझार्टचे नाव दिलंय. बहुतेक मार्केटींगचा भाग असावा. त्याच्या नावाने गोड्-धोड पदार्थसुद्धा आहेत जसे की, Mozartkugeln. हा एक चॉकलेट्चा बॉल असतो.
Wolfgang Amadeus Mozart. १७५६-१७९१.

असं म्हणतात की मोझार्टला साल्झबर्ग आवडत नव्हते. तो इथे फक्त एक बिशपचा सेवेकरी होत. पण त्याच्यामुळे इतकी प्रसिद्धी मिळाली या शहरास.

१०. एका चौकात बुद्दीबळाचा डाव मांडलाय. मुफ्त..मुफ्त्..मुफ्त.. पण वाट पहावी लागते.
वातावरण एकदम मस्त होते. यालाच Mozartkugel monument म्हणतात. (चॉकलेटचा प्रकार)

११. वरच्या फोटोतल्या फोर्टला जायला ट्रेन सुद्धा आहे. या ट्रेनची सुरुवात १८९२ ला झालीय. पण आम्ही गिर्यारोहणाचा मार्ग स्विकारला.. गल्ली-बोळातुन साल्झबर्ग एक्स्प्लोर करायला मजा आली. पण उन्हाचं दमुन गेलो.

हाच तो Hohensalzburg फोर्ट. १०७७ साली बांधण्यात आलेल्या या फोर्टवर झालेल्या गेल्या ९०० वर्षांच्या इतिहासात, आक्रमणात कोणालाही विजय मिळाला नाही. बर्‍याचदा याचे बांधकाम झाले, बदलले. आता इथे एक म्युझीयम आहे.

किल्ल्यावरुन दिसणारं साल्झबर्ग कॅथेड्रल.. एवढी मेहनत घेतली तरी, इथलं दृष्य थकवा घालवतं.

१२. लिओपोल्ड्स्क्रोन. १७३६ ला बांधण्यात आलेला महाल. 'लिओपोल्ड'ने बांधला. पण पुढे बवेरीयाचा राजा 'लुयीस-I' याचे निवासस्थान होते. सध्या ही खाजगी मालमत्ता असल्याने फक्त बाहेरुन पाहता येते. पण येथील बागेत प्रवेश आहे.

१३. परतताना या दोघींचा फोटो काढायचा मोह आवरला नाही.. मागची एकदम कार्टुन कॅरेक्टर होती.

१४. लिव्ह लाईफ किंग साईझ..
अशा बाईक्स भाड्याने मिळतात. लक्षात असु द्या.. बायकोला खुश्श कराल.. काय तो थाट.. व्वा!!!

मॉरल ऑफ द स्टोरी- 'प्रागला गेलो असतो तर बरे झाले असते का?' असे काहीदा वाटत होते.. पण एकदा भेट द्यायला काही हरकत नाही.. वेन्जॉय.

नॉयश्वानस्टाईन कॅसल

बेंगाली बाबू फक्त दोन आठवड्यासाठी आला होता. त्यामुळे आमच्या टोळीतला सर्वाधीक रसीक (रंगेल?) भिडू परतीच्या वाटेवर होता. हो..रसीकच! कारण वय वर्ष ४०+ आणी आम्हा जवानाना लाजवतील असे चाळे असायचे.(काही किस्से आधी लिहिले आहेतच). त्याला चक्क मराठी लावण्यापण आवडायच्या. 'लागली कुणाची उचकी' ही त्याची फेवरेट होती. मग एकदा त्याला 'पिकल्या पानाचा देठ की हो हिरवा' ऐकायला दिली. गर्भीत अर्थ सुद्धा सांगितला आणी म्हटलं, " घे.. खास तुझ्यासाठीच आहे" ;)
पण बाबा बेंगालींची एक शिकवण आवडली. आपण ताजमहालाचा फोटो का काढतो? तर म्हणे सौंदर्य!!
त्याचं तत्वज्ञान आपल्या संदीप खरेसारखं होतं.
सुंदरतेवर होवो जगणे चक्काचूर.. मज अब्रूचे थिटे बहाणे- नामंजूर.. :)

पहिल्या विकांताला म्युनिक आणी साल्झबर्ग ह्या अनुक्रमे जर्मनी व ऑस्ट्रियातील सुंदर शहरांना भेटी दिल्या. त्या शहरांचा हवाहवासा वाटणारा गोंगाट, कार्स, बाइक्स, इमारती,मोठे रस्ते, अन ती जीवनपद्धती थोडीफार अनुभवल्यावर म्हटलं की आता 'चेन्ज मंगता है'. जरा शांत, निवांत, नयनरम्य, निसर्गरम्य अशा नॉयश्वानस्टाईन कॅसल (Neuschwanstein Castle) ला जायला सगळेच बाय डिफॉल्ट सहमत होते.

नॉयश्वानस्टाईन कॅसल- Neuschwanstein Castle

पुन्हा एकदा विकेंड पास काढला. पहाटे ४.१५ ची ट्रेन होती. हॉटेलमधुन चालतच Hauftbahnhauf (स्टेशन) ला जायचे ठरवले. रात्री-अपरात्री नविन शहरात फिरायची भिती वाटत नव्हती. रस्त्यात कुत्री नव्हती. बर्‍याच हॉटेलांबाहेर मुलं-मुली अगदी टाईट होउन वाईट अवस्थेत पडली होती. त्यांच्या बाजुला सिगरेट्ची थोटकं आणी बर्गर पडले होते. असो.
न्युरेम्बर्ग ते फ्युसन जवळपास ३२० किमी चा प्रवास होता. फ्युसन (Fussen) पासुन Hohenschwangau १० किमी. म्हणजे एका दिवसात जवळपास ७०० किमी प्रवास आणी थोडेफार चालणे होणार होते. पण हे सगळं हेक्टीक होणार नाही याची खात्री होती. थॅन्क्स टू DB-Bahn. (जर्मन रेल्वेला डॉएच्च बान म्हणतात)
वाटेत म्युनीकला ट्रेन बदलायची होती. न्याहारीचा उत्तम पर्याय होता- McD. स्वस्तात मस्त.. २ युरोत १ बर्गर आणी १ कॉफी मिळायची.
फ्युसन ते Hohenschwangau या खेड्याला जायला बस मिळतात. कॅसल याच खेड्यात आहे. आम्ही पोहोचलो तेंव्हा रिमझीम पाउस पडत होता. छत्र्या घेऊन फिरणार्‍या लोकांचा थोडा रागच येत होता.
१. इंट्रो म्हणुन एक फोटो बघुन घ्या.

प्रत्येक ठिकाणी प्रवासी मदत केंद्र असतात. (त्यांना इंग्रजी येतं).काही चुकायचा प्रश्नच नाही. मोफत माहिती व नकाशे घेतले.
Hohenschwangau गावातल्या दोन टेकड्यांवर नॉयश्वानस्टाईन आणी Hohenschwangau असे दोन कॅसल आहेत. दुसर्‍या लुडवीग राजाने १८८६ साली नॉयश्वानस्टाईन कॅसल बांधला. या स्थळाला Fairytale Destinations म्हणतात.
जगातला सर्वात सुंदर समजला जाणारा हा कॅसल उंचीवर असल्याने दुरुनच नजरेत भरतो. आजुबाजुची झाडी आणी त्यात हा चमत्कार.

२. नॉयश्वानस्टाईनच्या टेकडीवरुन दिसणारे Hohenschwangau खेडं. या फोटोत जो दिसतोय तो आहे Hohenschwangau कॅसल आहे. आणी एका सुंदर तलावाचं (Swan lake) दर्शन पण घडतंय.
(माफ करा. थोडे उलट-सुलट क्रमाने फोटो दाखवतोय. पण तशी गरज वाटली)

३. Hohenschwangau कॅसल म्हणजेच High Swan County Palace. असं नाव पडण्याचं कारण म्हणजे या दोन्ही कॅसल्स मधे असणारे हंस. म्हणजे सजीव हंस नव्हे, पण चित्रात, छोट्या प्रतिकृती, अगदी दरवाजच्या हॅन्डलवर सुद्धा हंस आहेत. बवेरीयाचा राजा दुसरा मॅक्सीमिलीयन याने हा कॅसल बांधला. खरंतर एका जुन्या कॅसलला परत बांधले. या राजाचा मुलगा म्हणजेच दुसरा लुडवीग. हे कुटुंब Hohenschwangau कॅसलमधेच रहायचं. १८६४ मध्ये मॅक्सीमिलीयनचा मृत्यु झाल्यावर दुसरा लुडवीग राजा झाला.

४. हा कॅसल पहायला टेकडीवर गेलो. याच्या आपल्या बाजुला बरीच चित्रे आहेत. विशेषतः युद्धाची. लुडवीगला एक शुर्-वीर योद्धा करायचे मॅक्सीमिलीयनचे स्वप्न होते. पण झाले काही वेगळेच. लुडवीगला यापेक्षा जास्त संगीत,कला, वाचन आणी काव्य याची आवड होती. त्याचमुळे त्याला फेअरी टेल किंग म्हणतात.
'रोमॅन्टीक रोडवरच्या वॉकवाली जर्मनी' ती हीच.

Hohenschwangau कॅसलच्या आतले फोटो.

५. कुठल्यातरी आडवाटेने उतरत असताना Swan lake चा एक अतीसुंदर देखावा पहावयास मिळाला.
इथले पाणी अगदी स्थीर वाटत होते. कसलाही आवाज नाही. सगळं कसं शांत.. शांत..

इतकं सुंदर हिरवंगार दृष्य होतं.. नजरेत आणी कॅमेर्‍यात फक्त भरुन घेतलं..

रच्याकने, हे अगदी पर्फेक्ट हनिमून डेस्टीनेशन वाटतय की नाही? (लग्नानंतर) इकडेच जायचा विचार आहे.. इच्छुक कॅन्डीडेट्सनी व्यनीतुन संपर्क करावा. (नियम व अटी लागू) ;)

६. ही वाट दूर जाते.. स्वप्नामधील गावा..

इथल्या तलावाच्या काठाला बसुन थोडं खाउन घेतलं. निवांत चार गाणी ऐकली.. मग पुढचा कॅसल बघायला तय्यार..

७. इथल्या जंगलातुन फिरताना, इथला धबधबा पाहताना, त्याच्या पुलावरुन जाताना छोट्या लुडवीगला नेहमी वाटायचं की इथे एक घर बांधायचंय, की ज्यासारखं जगात दुसरं घर कुठेच नसेल. आणी त्याने ते याच आल्प्सच्या भागात बांधलं. त्याला नाव दिलं New Hohenschwangau castle. (इंग्रजी- New Swanstone Castle). लुडवीगच्या मृत्युनंतर याला नॉयश्वानस्टाईन म्हणु लागले. याचं बांधकाम युद्धाच्या दृष्टीने केलं गेलं नाही. मित्र आणी संगीतकार रिचर्ड वॅग्नर याला एकांतात राहण्यासाठी हे बांधण्यात आलं. १९६९ ला बांधकाम सुरु झालं, पण पुर्ण व्हायच्या आत लुडवीगचा संशयास्पदरित्या मृत्यु झाला. (दुसर्‍या मजल्यावरचं काम अर्धवट राहिलय. त्यामुळे सध्या इथे एक हॉटेल चालवतात)

प्रवेशव्दार- फोटो पाहिल्यावर लक्षात येइल की, सुरक्षेपेक्षा सौंदर्यावर जास्त भर दिला गेलाय.

कॅसलच्या आतले फोटो काढण्यास मनाई असल्याने...

८. लुडवीगने स्वखर्चाने बांधलेल्या या कॅसलवर खूप पैसा खर्च केला होता. या कॅसलने इतकं वेड लावलंय की, जगातला सर्वात जास्त भेट दिला जाणारा कॅसल म्हणुन हा प्रसिद्ध आहे. Sleeping Beauty Castle of Disneyland चं मॉडेल यावरुनच तयार झालंय. वर्षाला १३ लाख तर उन्हाळ्यात रोज ६००० लोक भेट देतात. इतक्या गर्दीला मॅनेज करण्यासाठी फक्त ४० मिनीटाची 'गाइडेड टूर' हा एकच पर्याय आहे. जर्मन, इंग्रजी, फ्रेंच भाषांचा पर्याय आहे. त्यामुळे
१४ युरोचं तिकीट काढावं लागतं.
तिन मजली इमारत पाहिली. १८८० च्या काळात सुद्धा त्यावेळेच्या सगळ्या सुखसोई इथे होत्या.टॉयलेटमधे फ्लश सिस्टीम, गरम आणी थंड पाण्याची व्यवस्था, बॅटरीवर चालणारी बेल, एवढेच नव्हे तर टेलीफोन लाईन सुद्धा. हे सगळं आत पहावयास मिळतं. लुडविगची रसिकता सुद्धा जागोजागी दिसते.

(धुकं जास्त होतं त्यामुळे हा थोडा एडीट केलाय.)

आतले फोटो नाहीत त्यामुळे तो राजेशाही थाट इथे दिसणार नाही. पण विकीवरचा एक फोटो देतोय.. यात Swan दिसतोय. इतर माहिती व फोटो इथे पाहता येतील.

---------------
|| SYG ||

 जर्मनीत पोहोचल्यावर लगेच २ दिवसातच चपात्या करण्याचा कंटाळा आला होता. नंतर पंधरा दिवसानी तर साधा कुकर लावायचा म्हटलं तरी आमच्यात बाचाबाची व्हायची. बाहेरचं खाण परवडणेबल नव्हतं. आम्ही ज्या हॉटेलात होतो तिथं साधा नाश्ता करायचा म्हटलं तर चौदा युरो खर्चायला लागायचे. १४*८५ रु.???? माझं टिप्पीकल-मध्यमवर्गीय-कर्नाटकी-कुटुंबातलं-मराठी-मन हिशोब करु लागायचं. सकाळी नाश्त्याला मॅगी खायची वेळ आली. ऑफिसात जेवणाचे ८-१० काउंटर असायचे. पण एका ठिकाणी धड चव मिळेल तर शप्पथ. बिच्चार्‍या शाकाहारी दिल्लीकराला तर फक्त गवत, फळं, ज्युस आणी बटाटे यावर भागवावे लागे.
मी आणी एक मल्लू, जे मिळेल ते पोटात ढकलायचो. 'माणसं खातात ना, मग चालतं आपल्याला' म्हणत मत्स्य, वृषभ,वराहादी अवतार फस्त करायचो. पण उकडलेली कोंबडी नुसत्या मीठा आणी मिरीसोबर कशी आणी किती खाणार?
ऑफिसात ज्या दिवशी समोसे किंवा चिकन बिर्यानी होती त्या दिवशी Indian काउंटरवर झुंबड उडाली होती. 'आम्हाला पण थोडं शिल्लक ठेवा रेSS' म्हणावं लागलं. शेवटी संगम,ताज,राजा हिदुस्थानी यासारख्या खानावळी शोधुन काढल्या. कॉन्ट्री मारली की १५ ते २० युरोत रात्रीची पोटं भरायची. (तिथे भात अनलिमिटेड अन फुक्कट असतो. )

१. कभी खुशी, कभी गम.. आमचं मम्मं -

.
..

कामानिमित्ताने कलोनला जायचा सुयोग आला. पश्चीम भागात असणारे Cologne (जर्मन-Köln) हे जर्मनीतील आकाराने चौथ्या क्रमांकाचे मोठे शहर आहे. आपल्याला सर्वांना Eau de Cologne बद्दल माहिती असेलच.
माझे आजोबा हे अत्तर वापरायचे. आजोबांना सांगीतलं की, तुमच्या त्या अत्तरवाल्या कलोनला जाउन आलो. त्यांना कित्ती आनंद झाला.. आणी मलाही. त्यांची शाबासकी मिळाली की मला अजुन असाच आनंद होतो.. :)
आता हे अत्तर Procter & Gamble चे आहे. Eau de Cologne या फ्रेंच शब्दांचा अर्थ होतो- कलोनचे पाणी.

न्युरेंबर्गहून ट्रेनने सोमवारी सकाळीच कलोनला जाणार होतो. पहाटे हॉटेलातून बाहेर पडलो तोच चक्क मर्सीडीज नामक टॅक्सी आमची वाट पाहत होती. मनातल्या मनात त्या रथाला नमस्कार करत मी ती पायरी चढलो. सारथ्याने १८० च्या वेगाने घुमवत साडेतीन मिंटात स्टेशनावर पोहचवले. पहाटेचं सोडा.. स्साला दिवसा-ढवळ्या भर गावात १८० च्या स्पीडने गाड्या चालवतात ही माणसं..
क ह र !!
(मनातः- त्यात काय एवढं इशेष? एकतर हिरवा सिग्नल दिसला की वाटेत कुण्णी येणार नाही (अगदी कुत्रंसुद्धा) याची खात्री असते ना.., रस्त्यात गोमातांच्या मिटींगा चालत नाहीत, "वनवे'त हेडलाईट लावला की प्रवाहाच्या विरुद्द दिशेने जाता येतं" हे कुणाच्या गावी पण नाही, खड्यात मधे-मधे रस्ते न बांधता त्या उलट औषधाला पण खड्डे ठेवले नाहीत, आणी 'शिस्त ही पाळायची गोष्ट आहे' असं वाटतं त्यांना.. :D >>
या म्हणावं लक्शुमी रस्त्यावर!! फक्त सर्कीट नाहीत म्हणुन..नाहीतर सगळे शुमाकर व्हायच्या लायकीचे आहेत.)

२. एका जनतागाडीने (फोक्सवॅगनने) दिवसा, गर्दीच्या वेळेत, गावातल्या रस्त्यावर घेतलेला वेग - कॅचमीइफयुकॅन..

त्या वेगाची आता सवयच झाली होती. आमची ट्रेन ICE (InterCityExpress) होती. या ICE ट्रेन 370 kmph ने धावू शकतात. आमच्या ट्रेनने २४० चा वेग गाठला होता. बाहेरचं दृष्य पाहायचं सोडुन झोपायचे उद्योग याआधी केले नव्हते, पण कलोनला पोहोचल्यावर क्लासरुम ट्रेनींगमधे झोपल्यापेक्षा ट्रेनमधे झोपलेले बरे म्हटले. लॅपटोपच्या बॅगांना साखळ्यांची गरज नाही याची खात्री होती. बिंधास्स होतो.. पण.. कलोनला पोहोचलो आणी एकदम शॉक लगा लगा लगा.. शॉक लगा.. एका कलीगचे वॉलेट गायबले होते. कुणी मारले असेल? मर्सीत पडले का ट्रेनमधे? आपली रेल्वे असती तर पळत पळत जाउन शोधून आलो असतो. तो तर पार घाबरला होता.. पैशापेक्षा महत्वाची कर्डं आणी लायसन्स होते.
पण आभार त्या सिस्टीमचे, स्टेशनवर तक्रार नोंदवली आणी ४ दिवसात मुद्देमालासहीत पाकीट हॉटेलात परत.. ब्बास्स.. आहा आहा.. और क्या चाहिए??

३. जर्मनीच्या प्रेमात पडायला अजुन एक कारण.. InterCityExpress.

कलोनात बरेच वेगळे अनुभव आले. इथले रस्ते, इमारती सगळंच बवेरीयापेक्षा वेगळं वाटत होतं. मेट्रोत टॅटू-पियर्सींग केलेले, बिना शर्टाची फिरणारे सलमान पाहायला मिळत होते. साळकाया-माळकाया तिकडे लक्षपण देत नव्हत्या, "तुझा मुडदा बशीवला" वगैरे शिव्या देण्यात त्यांना काही रस दिसला नाही.

४. ग्राफिटी - गावातल्या, सबवेतल्या बर्‍याच भिंती स्प्रे-पेंट केल्या आहेत. कलाकार आहेत एकेक..
कला / सौंदर्य -

ह्हेSS..
हारली रं हारली.. हारली रे हारली..

र्‍हाईन नदीच्या काठी वसलेले कलोन पुर्वीपासून एक महत्वाचे बंदर व वाहतुक केंद्र मानले जायचे. इथे २००० वर्षापासूनचा इतिहास सांगणारे पुरावे मिळाले आहेत. पुर्वी फ्रेंचांची सत्ता होती. दुसर्‍या महायुद्धात सर्वात जास्त बॉम्बीन्ग या शहराने झेललं. जवळपास ९५ टक्के लोकसंख्या यामुळे कमी झाली (स्थलांतर मोठ्या प्रमाणात झाले) आणी जवळजवळ सगळं शहर उध्वस्त झालं होतं. महायुद्धाच्या पुर्वी जवळपास ११००० च्या संखेने असणारे ज्यू, शेवटी एकतर मारले गेले होते किंवा त्यांची हकालपट्टी झाली होती.
तरी बर्‍याच जुन्या इमारती परत बांधण्यात आल्यात. हे बांधकाम १९५० पासून १९९० पर्यंत चाललं होतं. जुन्याची आठवण ठेवत, नव्याचा स्विकार करणारं शहर हौशा-गौशांनी भरलंय. पण आमच्या दुर्दैवाने फिरायला शनी-रवी मिळाला नाहीच. फक्त ऑफिस सुटल्यावर संध्याकाळी बाहेर पडायचो, गावभर हिंडुन रात्री-अपरात्री हॉटेलात परत. :(

खालचा फोटो न्युरेम्बर्गच्या एका संग्रहालयात काढलाय. महायुद्दातली हानी दाखवणार्‍या या फोटोत र्‍हाईन नदी, कलोन कॅथेड्रल आणी Hohenzollern Bridge, त्याची युद्धात लागलेली वाट.. दिसत आहेत.

५. हिटलर, नाझी,अन महायुद्धातली 'आग' म्हणजे जर्मनी..

६. आणी सध्य-परिस्थीती- नव्या जोमाने पुन्हा उभा राहिलेला जर्मनी..
राख...., पुन्हा पेटलेला 'चिराग' म्हणजे जर्मनी..

र्‍हाईन नदीचा उगम स्विस आल्प्समधे होतो. ती जर्मनीतून पुढे नेदरलॅन्डमधे जाते. कलोनचे शेजारील शहर ड्युसेलडॉर्फ हे सुद्धा याच नदीच्या काठावर आहे. आणी ते सुद्धा एक मोठे बंदर आहे. 'सख्खे शेजारी आणी पक्के वैरी' असणारी ही शहरे बियर, कर्नीव्हल्स आणी फुटबॉल यावर कायम भांडत असतात. कलोनच्या बियरला कोल्श, तर ड्युसेलडॉर्फच्या बियरला आल्ट म्हणतात. इकडे ती आणी तिकडे ही बियर ऑर्डर करणे म्हणजे चेष्टेचा विषय होऊ शकतो.
कोल्श भाषा सुद्धा असल्याने, अशी एकमेव आहे की जी आपण पिऊ शकतो असे म्हटले जाते.
या नदीतुन मोठ्या कार्गो शिप्स जाताना बघायला आवडले. काठावर कितीही बसुन राहिलो तरी वेळ सहज निघुन जातो.

७. र्‍हाईन आणी माल वाहतुक करणार्‍या बोटी-- एवढ्या मोठ्या पात्राच्या नद्या मी (पुराखेरीज) पाहिल्या नव्हत्या..

८. पूल टू धमाल.. पूल आणी कुलपे-
याच नदीवर असणार्‍या Hohenzollern Bridge वर रेल्वे धावतात. जवळपास अर्धा किलोमिटर लांबी असेल. इथे एक इंटरेस्टींग गोष्ट पहायला मिळते. या संपुर्ण पुलावर आतल्या बाजुने तारांची एक जाळी आहे. याला असंख्य रंगी-बेरंगी, आकर्षक कुलपं लावली आहेत. चौकशी केल्यावर समजले की, प्रेमात पडलेली आणी नुकतच लग्न झालेली जोडपी इथे येतात आणी या कुलपांवर आपले नाव, बदाम, तारीख वगैरे कोरुन ती इथे अडकवतात. हो.. इथे-तिथे माणसं सारखीच की.. आपले वासु-सपना किल्याच्या भिंतीवर विटांनी नावे कोरतात अगदी तस्सेच. फकस्त फर्क इतनाइच है के, कोल्श लोक्स थोडे इस्टाईलसे करतात. कुलुपात अडकल्यावर किल्ल्या र्‍हाईनला अर्पण केल्या जातात.
पण आजकाल मुळात कुलपांवर विश्वास कितपत ठेवायचा हाच मोठा प्रश्न आहे.. :(
हे प्रकार बर्‍याच ठिकाणी पहायाला मिळातात. या कुलपांना 'पॅडलॉक्स' म्हणतात.

थोड्याच जागा शिल्लक..
हरी अप..

९. इथे अजुन एक गम्मत बघायला मिळाली. दोन मुली कटर घेउन आल्या होत्या. लगेच तिथल्या पादचार्‍यांच्या मदतीने त्यांनी एक कुलुप कापायला सुरुवात केली. कुलुप नदीत फेकताच, एकीच्या डोळ्यात डेन्युब-र्‍हाईन उभ्या राहिल्या होत्या. बाजुला पाहिले तर.. तिथली र्‍हाईनमाई सुद्धा संथ वाहत होती.. 'पुलावरच्या सुख-दुखांची जाणीव' तीला पण नव्हती..

आम्ही याच भागात २-३ वेळा आलो. नदीच्या काठावर बसायचो. एकदा पुलावरची फुलं पाहण्यात गुंग झालो होतो, तेवढ्यात एक खरंखुरं गुलाबाचं फुलं नाकासमोर आलं. ते फुल ज्या मुलीच्या हातात होतं ती सुद्धा गुलाबासारखीच होती.. अगदी टवटवीत.. आता एवढी स्माईल देत समोर आलेल्या फुलाला नाकारायची हिंमत कोणाकडे? आणी टिव्हीत पाहिले होते की बाहेर अशीच Free Hugs वगैरे मिळतात. आमच्या नशीबात फुल नाही तर फुलाची पाकळी.. ;) ते घेताक्षणी ती म्हणाली "वन युरो प्लिझ.." मला एक काटा टोचलाच. च्यायला गुलाबाचं फुल ८५ रुपैला? अजुन १५ रुपये घातले तर कुंडीसकट मिळंल की.. (नोट- मराठीतली कुंडी)
मी निर्लज्जासारखे फुल परत केले. ती पण निर्लज्जासारखी "डान्के-चूस" (Danke Chus म्हणजेच थॅन्कयू-गूडबाय) म्हणाली. का कुणाला म्हाईत, पण.. बायदवे, tschüss हे चॉव (chow) चेच जर्मन रुपडे आहे.

१०. कलोन कॅथेड्रल - (Kölner Dom)
मेन स्टेशनामधुन बाहेर पडताच, आपल्याला हा भव्य-दिव्य Dom दिसतो. पुर्ण फोटो येण्यासाठी दूर उभे राहुनच फोटो काढावा लागतो. या रोमन कॅथोलीक चर्चचं बारच्या शतकात चालू झालेले बांधकाम पुढे ६०० वर्ष चालू होतं.
जर्मनीतली Most visited landmark म्हणून ही जागा प्रसिद्ध आहे. रोज साधाररण २० हजार पर्यटक येथे भेट देतात..
इथल्या जवळच्या रस्त्यांवर बरेच भटकलो. एका ठिकाणी Dunkin donuts परवडणेबल दरात मिळायचे. पोटभर खायचो. मॉलमध्ये वगैरे फिरलो. 'जर्मनीत खरेदी करु नका' असा सल्ला ऑफिस कलिग्जनी का दिला होता ते समजले.

खालच्या फोटोतली माणसे (भिंगाखाली धरुन) पाहिली की या वास्तूची भव्यता लक्षात येइल.

या चर्चला दोन उंच मनोरे आहेत. बाहेरच्या पायर्‍यांवर अनेकदा काही गृप आपली कला सादर करीत असतात. आम्हाला आत जाउन चर्च पाहता आले. पण संध्याकाळी वेळाने गेल्यामुळे या मनोर्‍यामधल्या पायर्‍या चढून वर जाता आले नाही. वरुन नदी आणी कलोन शहराचा नजारा मस्त दिसतो म्हणे.
आत काचांवर छान चित्रे काढली आहेत.
अंदरसे आणी बाहरसे -

.

१०. जगात भारी अशी "बियर अ‍ॅट इट्स बेस्ट" म्हणजे जर्मनी..
नदीकाठी बर्‍याच मधुशाला आहेत. आमचा कलीग आम्हाला एका गुहेसारख्या वाटणार्‍या Gilden Im Zims मधे घेउन गेला होता. आधुनिकता आणी परंपरा यांना जोडणारा हा पब अलिकडचाच असला तरी खूप प्रसिद्ध आहे. प्रवेश करताच फक्त 'आहा' अशी भावना.. संगीत, कलर्स, लाइट्स, चित्रे, आणी बघण्यासारखं बरच काही आहे. एखाद्या ऐतीहासिक,पौराणीक संग्रहालयात गेल्यासारखं वाटतं. एकावेळी हजार्-बाराशे पिणार्‍यांची व्यवस्था करतो हा पब.

या फोटोत दिसतोय अशा लहान, उभट ग्लासात बियर मिळते. काय ती 'साकी', काय तो 'माहोल', काय ती 'बियर'.. आणी विशेष म्हणजे या साकी आपले ग्लास संपले रे संपले की (तुम्हाला डिस्टर्ब न करता) लगेच दुसरे ग्लास ठेउन जातात. जाता जाता एका कागदावर फुली मारुन जातात. (चार उभ्या आणी एक तिरकी रेघ अश्या मोळ्या बांधतात.) काही वेळाने आपल्याला त्या साकीची जुळी बहिणसुद्धा दिसू लागली की मग आपण 'बास कर बाई आता' म्हणू शकतो किंवा ग्लासाखालखी कागदी चकती ग्लासावर ठेवली तरी तीला 'बिल आणायचंय' हे समजतं.
इथे माझी ऑर्डर गंडली होती. चुकुन एक अख्खी फक्त उकडलेली कोंबडी ताटात आली. करवतीने कापुन खाता-खाता नाकी नऊ आले होते.

Gilden Im Zims पब आणी कोल्श बियर -

.

११. नदीच्या काठावर अजुन एक चर्च आहे.

शनवारवाडा आणी बाजीराव - ;)

.

(कर्मश्या..)

---------
|| SYG ||

 मालोर्का

नोव्हेंबर-डिसेम्बर महिन्याचे दिवस होते. जर्मनीत थंडीने काकडून गेलो होतो. तापमान 0 डिग्री च्या आसपास आसवे. अगदी वैतागाल्यासारखे झालेले. त्यामुळे जवळपास जास्त खर्चिक नसलेला पण थोडे उबदार हवामान असलेल्या आणि कमीत कमी वेळेचा प्रवास असणाऱ्या ठिकाणी जाण्याचा विचार मनात घोळत होता. आणि अचानक एक छान वीक एंड ऑफ सिझन ऑफर सापडली. स्पेन देशातील भूमध्य समुद्रात असणाऱ्या मालोर्का बेटावर ३ दिवस दोन वेळचे खाणे आणि विमान प्रवासासह एकूण किंमत प्रवासी १९० युरो. मग काय पटकन बुकिंग केले आणि सपत्निक निघालो. माझ्या गावापासून न्युर्नबर्ग विमानतळावर येवून पोहोचलो. न्युर्नबर्ग वरून ११ वाजताचे विमान घेवून दुपारी पाल्मा विमानतळावर उतरलो. मालोर्का बेटावर तसे बस-सेवा इतकी उपयुक्त नाही वाटली आणि त्यात ऑफ सिझन म्हणून तिथे सिस्क्ट (sixt) कार रेंटल वाल्यांकडून गाडी ३ दिवसांसाठी भाड्याने घ्यायचे ठरवले. गाडी घेऊन तडक पागुएरा (Paguera) गावातले हॉटेल बेव्हेर्ली प्लाया (Beverly Playa) गाठले. संध्याकाळी समुद्रकिनारी एक फेरफटका मारला आणि एक नितांत सुंदर सूर्यास्त बघावयाला मिळाला.

सूर्यास्त

0 डिग्री तापमानातून एकदम १२ डिग्री मध्ये एकदम हायसे वाटले, त्यात समुद्र नेहमीपेक्षा थोडा खवळलेला आहे असे कळले. समुद्रकिनारी मनसोक्त फिरून रात्री शहरात फेर फटका मारायला निघालो. मालोरका बेटावर ऑफ-सिझन असल्याने बहुतेक दुकाने बंदच होती. तिथे एका दुकानात एक पंजाबी आणि सिंधी माणसांशी थोड्या वेळ गप्पा मारून मग रात्री हॉटेल मध्ये परतलो. हॉटेल मध्ये बुफ़्फ़ॆ पद्धत होती आणि नानाविविध प्रकारचे शाकाहारी आणि सी-फूड आईटमस ठेवलेले होते. जेवणावर यथेच्छ ताव मारला आणि निद्रिस्थ झालो.
दुसर्या दिवशी सकाळी न्याहारी करून दिवसभराचा प्लान तयार केला.आश्या हॉटेल मध्ये खाण्याची फारच छान सोय असते. न्याहारी आणि रात्रीच्या जेवणात नानाविविध पदार्थांची रेलचेल असते. आपण फक्त बुकिंग करतांना हे सर्व आपल्या ऑफर मध्ये अंतर्गत आहेत ना ह्याची खात्री करून घ्यावी. आज सकाळचे वातावरण ढगाळ होते. तापमान १० डिग्री ते १२ डिग्री असल्याने समुद्र किनार्यावर जाण्यात काही अर्थ नव्हता. त्यात गाडी दिमतीला असल्याने बेटाचे एकदम शेवटचे टोक काप दे फोर्मेंटोर (Cap de Formentor) बघायचे ठरवले. बेटाविषयी जास्त काही माहिती जमवली नव्हती. बेटाचा भूगोलही परिचित नव्हता. वाटले कि सरळ रस्ता असेल त्यामुळे तीन एक ठिकाणे बघून होतील. आणि रात्री मालोर्का ची मुख्य शहर पाल्मा हि बघायला जाता येईल. असा सर्व विचार करून गाडी हाणायला सुरवात केली. पोर्ट दे पोलेन्का (Port de Pollença) शहर ओलांडल्या नंतर मात्र डोंगर लागले. आणि मग शेवटपर्यंत नागमोडी रस्ते आणि हेअर पिन घाट. एका ठिकाणी रस्त्याच्या बाजुला पार्किंग दिसले. गाडी चालवून थकलो होतो आणि उत्सुकतेपोटी तिथे थांबलो. समोरचे दृश्य बघून एकदम आ वासून उभे राहिलो.

डोन्गर माथ्यावरून समुद्र

समोर अथांग पसरलेला भूमध्य समुद्र आणि बाजूला समुद्रातून उंच वर आलेले सुळके. तिथे थांबल्याचे चीज झाले असे वाटले. वारा अफाट वेगाने वहात होता. तिथे जो खडक होता त्या खडकावर वार्याने सुंदर कोरीव काम केले होते त्या पार्किंग प्लेस पासून ते शेवटच्या टोका पर्यंत खडकाला जसे काही रांजणखळग्याचे रूप प्राप्त झाले होते.

तुफान वार्यामुळे झिजलेला खडक

तिथून बाजूला वळून बघितले तर समोर जाणारा रस्ता नागमोडी वळणे घेत थेट खाली जातोय आणि पुन्हा दुसर्या बाजूने घाटावर चढत जातोय असे दिसले. मग लक्षात आले कि आता पुढचा रस्ता अजून जिकरीचा असणार, पण शेवट पर्यंत जायचे निश्चित असल्याने मागे हटायचे नाही असे ठरवले.

घाटातली वाट - वळणदार रस्ता

डोन्गराच्या माथ्यावरून

अगदी २० ते २५ किलोमीटर च्या वेगाने निघालो. पुढे चांगला रस्ता जाऊन खराब रस्ता लागला. थोड्यावेळ पुन्हा वाटले कि इथेच थांबावे कारण सोबत इतर गाड्याही दिसत नव्हत्या. तशीच गाडी पुढे चालवत राहिलो आणि पुन्हा चांगला रस्ता लागला. मग थोडा हुरुप आला आणि पुढच्या ३० मिनिटात आम्ही काप दे फोर्मेंटोर ला पोहोचलो. मालोर्काचा उत्तरेकडील शेवटच्या टोकावर...

काप दे फोर्मेंटोर -घाटातली वाट

हेअर्पिन घाट

इथे तू-नळी वर चित्रफीत बघू शकता - credits for youtube video: mallorcafotobox
काप दे फोर्मेंटोर

खाली खोल समुद्र आणि मागे डोंगर रांगा... तिथला अप्रतिम निसर्ग अथांग समुद्र खडकांचे सुळे मनात साठवले. दुपारच्या भोजनाचा कार्यक्रम तिथेच उरकला आणि थोडी विश्रांती घेतली. संध्याकाळ होण्याच्या आताच तो घाट मागे टाकायचे ठरवले. तिथून तडक घाट उतरत आणि मजल दरमजल करत पोर्टो क्रिस्तो (Porto Cristo) ला पोहोचलो. घड्याळात बहितलेतर दुपारचे ४ वाजलेले होते. सकाळीच हॉटेलमध्ये माहिती मिळवली होती कि तिथे एक नैसर्गिक गुहा आहे जी लवणस्तम्भांसाठी प्रसिद्ध आहे, कुएवास देस द्राख (Cuevas des Drach) असे तिचे नाव. साडेचारला शेवटचा प्रवेश होता. तो मिळवून ती गुहा बघितली. अतिशय म्हणजे अतिशय सुंदर असा अनुभव होता तो. ती गुहा समुद्राला समांतर असणाऱ्या खडकात होती. जिथे समुद्र सपाटी पेक्षा खोल जागाहोती तिथे समुद्राचे पाणी झिरपून निळ्या शार पाण्याची अनेक छोटी छोटी तळी त्या गुहेत तयार झाली होती. त्यातील एक तळे बर्यापैकी मोठे होते. त्या तळ्यात सर्वांना नावेने एक फेरी मारून पलीकडे नेण्यात आले. ते निळे पाणी आणि छतामधून खाली येणारे असंख्य निरनिराळ्या आकाराचे पिवळसर लवणस्तम्भ, त्यांचे पाण्यातील प्रतिबिंब..शब्द कमी पडतात ते सांगायला. तिथे फोटो काढायला मनाई होती. इच्छुकांनी गूगल फोटो सर्च नक्की करावा. जेव्हा मालोर्कात सिझन असतो तेव्हा तिथे नावेतून जातांना बाजूने दोन नावात कलाकार लोक गिटार वाजवून वातावरण निर्मिती करतात असे कळले. धन्य ते लोक ज्यांना ते अनुभवत आले.
Cuevas des Drach photo credit goes to http://www.cuevasdeldrach.com/design/images/show/show1.jpg

ती गुहा नजरेत साठवून आम्ही बाहेर आलो आणि आमचे पुढचे लक्ष्य काला मोण्ड्रागो (Cala Mondrago) गाठायला निघालो. इथे अनुभव कमी पडला.. कारण साडे पाच नंतर अंधार पडायला सुरुवात झाली होती. मग तो प्लान रद्द करून सरळ पाल्मा शहरात आलो..मार्केट मध्ये गाडी पार्क केली आणि कपड्याच्या दुकानात गेलो. झाले काय कि निघण्याच्या घाईत माझे कपडे घरीच राहिले होते. वेंधळेपणा दुसरे काय...खरेदी करून पुन्हा हॉटेल मध्ये आलो. रात्रीच्या जेवणाची वेळ कधीच संपली होती. मोठ्या मुश्किलीने एक चायनिस हॉटेल सापडले आणि जेवणाचा प्रश्न सुटला. दिवसभराचा प्रवास फक्त ३०० किलोमीटर आणि रात्री समाधानाची झोप.

दुसरा दिवसाचे स्वागत सुर्याकिरणाने झाले. नाश्ता करून हॉटेल चेक आउट करून दिवसभराचे प्लान्निंग केले. आता लक्ष्य होते ते सा कोलाब्रा (Sa Calobra) चा एक अतिशय नजर वेधक समुद्रकिनारा.. त्याचा फोटो बघितला आणि हॉटेलमध्ये त्याच्याविषयी माहिती करून घेतली. पुन्हा निघालो गाडी हाणीत..आज थोडे चक्कर आल्यासारखे वाटत होते..वाटले कि जर दूर जायचेय तर थोडी शक्ती हवी म्हणून एक-दोन केळी खाल्ली आणि पुढे निघालो. कालचा अनुभव पाठीशी होता..घाटाची मानसिक तयारी केली होती.. गाडीत इंधन टाकले आणि निश्चिंत होऊन पुढे निघालो. वाटेत सुरेख इमारती असलेली गावे लागत होती. आणि एकदाचा घाट सुरु झाला...

नैसर्गिक कमान

डोन्गरावरून समुद्राचे प्रथमदर्शन - सा कोलाब्रा

इथे तू-नळी वर चित्रफीत बघू शकता-credit for youtube video: Quentin Field-Boden
घाट

मध्ये अनेक सायकल स्वार भेटत होते. त्यांचा उत्साह बघून हुरूप वाढत होता..परिसर निसर्गसंपन्न होता. कालपेक्षा आजचा घाट जरा कठीणच होता. मजल दरमजल करत डोंगराच्या माथ्यावर आलो. थकवा जाणवत होता. समोर डोंगरातून समुद्राचे दर्शन झाले. थोडे पाणी पिउन पुन्हा पुढे डोंगर उतरत, चढत आणि पुन्हा उतरत असे निघालो आणि सा कोलाब्रा ला पोहोचलो. मनसोक्त फोटो काढले. समुद्राच्या पाण्याचा निळा रंग शब्दापालीकडचा होता. कितीही प्रयत्न केला तरी फोटोत नाही उतरला.

समुद्राच्या पाण्याचा रंग अप्रतिम - सा कोलाब्रा

तिथे आम्ही थोडे गंडलोच. आम्हाला वाटले कि हेच ते ठिकाण ज्याचे फोटो आम्ही पहिले होते. नंतर थोड्या वेळाने सहजच बाजूला फेरफटका मारायला गेलो तो एक रस्ता दिसला. तसेच पुढे गेलो आणि वाटले कि पुढे काहीतरी intersting असावे. पुढे एक बोगदा लागला आणि तो ओलांडल्यावर मात्र पुन्हा डोळे दिपून गेले.

खडकातून आरपार खोदलेला मार्ग

खडकातून बोगदा

बोगद्यातून बाहेर आल्यावर...

तीनही बाजूला उंचच उंच डोंगर मध्ये मोठी वाळू पसरलेली आणि समोरच्या बाजूला दोन उंच कड्यांच्या मध्ये फेसाळलेला समुद्र. हेच होते ते टोरण्ट दे पारेइस (Torrent de Pareis)... फोटोत बघितलेले...स्वतःला भाग्यवान समजून तिथली ती शांतता आणि त्यात होणारा लाटांचा आवाज कानात साठवला. पर्वतातून येणारा एक झरा/ओढा समुद्राला अगदी एका कोपर्यात येउन मिळत होता..तो गोड्या आणि खार्या पाण्याचा संगम पण मस्तच. जास्त फोटो काढता आले नाहीत कारण कॅमेरा ची बेटरी संपली...

टोरण्ट दे पारेइस-उन पडल्यावर काय मस्त दिसत असेल ना

दोन उंच पर्वतांमध्ये वसलेला समुद्र- टोरण्ट दे पारेइस

>इथे तू-नळी वर चित्रफीत बघू शकता-credits for youtube video: viajesylugares
टोरण्ट दे पारेइस

आता वातावरण ढगाळ झाले होते. उन नसल्यामुळे थंडी ही वाजत होती आणि जेवण राहिले होते त्यामुळे नाईलाजानेच परत निघालो. तिथे एका हॉटेलात डाळ-ब्रेड खायला मिळाली. सुरेख झाली होती डाळ. जेवणानंतर मग सरळ घाट उतरून संद्याकाळ होयीस्तोवर डायरेक्ट विमानतळावर आलो. गाडी परत देऊन रात्रीच्या विमानाने न्युर्नबर्ग ला माघारी आलो जिथे उणे दोन डिग्री तापमान आणि चिक्कार बर्फ आमची वाट बघत होता. पुन्हा त्या बर्फातून वाट काढत विमानतळावरून रात्री २ वाजता घरी पोहोचलो आणि गुडुप्प झोपलो. सकाळी ऑफिस होते ना...

 निसर्ग कमान आणि बोगद्यातून असलेला रस्ता हा एकेरी वाहतुकीचा आहे ना? बोगद्याच्या भिंतीलगत दिसतायत ते दिवे आहेत ना?

लावणास्थाम्भाच्या गुहा तिथे बर्याच आहेत. आम्हाला वेळेअभावी हि एकाच बघत आली. आणि तेथील लोकांकडून कळले कि हि बरीच प्रसिद्ध आहे म्हणून. ह्या गुहेचे वैशिष्ट म्हणजे पाणी झिरपून तयार झालेले तलाव आणि त्यातून नौकायान.

नैसर्गिक कमानीचा रस्ता दुतर्फी आहे आणि कमालीचा अरुंद आहे. कमानीत मात्र एका वेळेला एका दिशेतूनच वाहतुकीला प्राधान्य आहे. समोरून येणाऱ्या वाहनांना मात्र रस्ता मोकळा असेल तरच कमानीतून जाता येते.

बोगद्याच फोटोतील रस्ता हा पादचार्यांसाठी आहे. त्या परिसरात वाहतुकीस परवानगी नाही. बोगद्यात तीन ठिकाणी प्रकाशासाठी खिडक्या आहेत तरीही जमिनीवर दिवे लावले आहेत जेणेकरून त्या मार्गात पुरेसा प्रकाश असेल.

  मेनोर्का नामक ठिकाण तिथून जवळच आहे असे गूगलबाबा म्हणतोय, तिकडे गेला होतात का? 

होय, तिथे मेनोर्का आणि इबिझ्झा अशी अजून दोन बेटे आहेत. दोन्हीही सुंदर आहेत असे ऐकलेले. पण कसे होते ना कि अशा विशेष ऑफर्स फक्त एकाच ठिकाणासाठी आगमन आणि गमन विमान तिकिटसोबत येतात आणि आमचे वास्तव्य फक्त ३ दिवसांसाठीच होते त्यामुळे फक्त मालोर्काच बघितले. आम्ही शक्यतो पर्यटन करतांना बरीचशी ठिकाणे न करता एकाच ठिकाणी मुक्काम करतो आणि त्याचा पूर्ण आस्वाद घेण्याचा प्रयत्न करतो.