आपला सरळ साधा शेजारी - नेपाळ

 https://ysawant.blogspot.com/2018/05/blog-post_9.html

मागची तीन चार वर्ष डोक्यात घोळत असलेला नेपाळ सफारीचा योग आता जुळून आला.  त्याचा हा भ्रमण वृत्तांत.

आमच्या सोसायटीतल्या गाड्या धुणारी नेपाळी मुलं वर्षातून एकदा त्यांच्या घरी नेपाळला जातात.  त्यांच्या बरोबर नेपाळला जाऊन यायचा किडा माझ्या डोक्यात कधीतरी घुसला.  आमच्या गाड्या धुणाऱ्या विवेक कडून कळले कि दरवर्षी एप्रिल मध्ये, जेव्हा नेपाळी नवीन वर्ष सुरु होते, तेव्हा तो आणि त्याचे सहकारी नेपाळला आपापल्या गावी जातात.  मला बरोबर घेऊन जायला ह्यावर्षी विवेक तयार झाला.  विवेकच्या गावापर्यंत एकत्र जायचे आणि मग तिथून पुढे माझी नेपाळ सफर, असा बेत ठरवला.  पुणे ते दिल्ली विमान तिकीट तीन हजार होते.  विवेकचे दोन नेपाळी साथीदार बरोबर यायला तयार झाले.  आमच्या चौघांची तिकिटं काढली (प्रत्येकाने आपापल्या खर्चाने).  दिल्लीहून बसने नेपाळ मध्ये एन्ट्री करून विवेकच्या गावापर्यंत जायचे ठरवले.

मग मी परतीच्या प्रवासाचे विमान तिकिट काढले बागडोगरा ते पुणे.  नेपाळच्या पश्चिम भागातून सुरुवात करून पूर्व भागातून बाहेर पडायचे.  तिथून बागडोगरा विमानतळ तासाभराच्या अंतरावर.  असा बेत बनवताना गूगल मॅप्स ची फार मदत होते.

विवेकच्या गावापासून पोखराला जाण्यासाठी एक दिवस, पोखरामध्ये दोन दिवस, पोखरा ते काठमांडू प्रवास एक दिवस, काठमांडूमध्ये एक दिवस, आणि काठमांडू पासून बागडोगरा पर्यंत एक दिवस असा बेत ठरवला.  हॉटेल बुकिंग केली नाहीत.  हॉटेल बुकिंग केली तर flexibility निघून जाते.  आणि नेपाळमध्ये मी पहिल्यांदाच जात असल्याने तिथल्या प्रवासांना किती वेळ लागतो ह्याचे गणित माहिती नव्हते.  नेपाळ मध्ये राहणाऱ्या एका मित्राच्या मित्राला विचारून हॉटेल बुकिंग करण्याची गरज नाही हे पक्के केले.

विकिपीडिया, विकीव्हॉयेज,  ट्रिप ऍडव्हायजर इत्यादी धुंडाळून जमेल तेवढी माहिती गोळा केली.  पण शेवटी प्रत्यक्ष जाऊन फिरण्याचा अनुभव तो वेगळाच.

हौशी आणि नवख्या पर्यटकांसाठी सावधानतेचा इशारा  -  प्रदेशाची योग्य माहिती करून घेतल्याशिवाय एकट्याने भ्रमण (solo travel) करणे धोक्याचे ठरू शकते.  साहसाला सावधतेची जोड असावी.

१९५० मध्ये झालेल्या करारानुसार भारतीय नागरिकांना नेपाळमध्ये व्हिसाशिवाय प्रवेश मिळतो, कितीही दिवस राहता येते, आणि कामही करता येते.

भूतान दोनदा बघून झाल्यानंतर मला आता नेपाळ बघण्याची उत्सुकता होती.

ह्या सफरीची ट्रॅव्हल स्टाईल :

• Like a Local
• Thrill Seeker
• Backpacker

अन्नपूर्णा पर्वतरांग

दिवस पहिला - पुणे ते दिल्ली

दिवस दुसरा - नेपाळमध्ये प्रवेश आणि लमकी गाव

दिवस तिसरा - पोखरा

दिवस चौथा - पोखरा

दिवस पाचवा - पोखरा

दिवस सहावा - पोखरा ते काठमांडू

दिवस सातवा - काठमांडू

दिवस आठवा - काठमांडू ते विर्तामोड

दिवस नववा - विर्तामोड ते पुणे

सोमवार ९ एप्रिल २०१८

सकाळचा वेळ बॅग भरण्यात गेला.  काल डेकॅथलॉन मधून नवीन मोठी सॅक आणली.  ओढत न्यायची बॅग नेण्यापेक्षा हि पाठीवरची मोठी सॅक नेण्याचा निर्णय फारच योग्य ठरला.  ह्या मोलाच्या सल्ल्यासाठी माझ्या बायकोचे धन्यवाद.

वेळेच्या आधी आम्ही पुणे विमानतळावर पोहोचलो होतो.

पुणे विमानतळावर वेळेआधी पोहोचलेले (तुमच्या डावीकडून उजवीकडे) विवेक, हेमंत, चंद्रा, आणि मी

विवेक आणि इतर दोन मित्रांनी जमेल तेवढी फोटोग्राफी केली.  बहुदा त्यांचा पहिलाच विमान प्रवास असावा.  पुणे विमानतळ मला नवीन नसल्यामुळे मी फोटोंसाठी फारसा उत्सुक नव्हतो.  पुढच्या आठ दिवसात नवनवीन ठिकाणी भरपूर फोटो काढायला मिळणार आहेत हा विचार मनामध्ये होताच.

पुणे विमानतळावर

दिल्लीला पोहोचल्यावर आनंद विहार ह्या ठिकाणी जायचे होते.  तिथून नेपाळ बॉर्डर पर्यंत जाणारी बस संध्याकाळी घ्यायची होती.  दिल्लीत विमानतळाबाहेर पडल्यावर ओला कॅब बोलावली.  आनंद विहार ला जेवण्याचं बघू असं ठरलं.  मुसलमान कॅब चालक चाबरा होता.  दिल्लीत सद्गुणी माणसं भेटण्याची अपेक्षा करणं तसं चुकीचंच आहे.

इंडिया गेट आणि परिसरात भारत आणि नेपाळचे झेंडे अनेक ठिकाणी फडकत होते.  नेपाळच्या पंतप्रधानांची भेट दिल्लीत नुकतीच पार पडली होती.  सध्या चिनी ड्रॅगन नेपाळची मैत्री करू पाहतोय.  त्यामुळे भारताला नेपाळ बरोबरचे मैत्रीपूर्ण संबंध टिकवणे आणि वाढवणे गरजेचे आहे.

आनंद विहार हे गर्दीने गजबजलेले ठिकाण असणार हे कॅबमधून उतरताच लक्षात आले.  पुण्यापासून आनंद विहार ला पोहोचेपर्यंत मी आमच्या टोळीचा म्होरक्या होतो.  आता विवेक, हेमंत, आणि चंद्रा ह्या तिघांमध्ये वयाने आणि अनुभवाने मोठा असलेला चंद्रा आमचा म्होरक्या झाला.  नेपाळला जाणाऱ्या बस कुठून सुटतात तिकडे जाण्यासाठी चालू लागलो.  एका गेट वर दोन दिल्ली पोलीस आत जाणाऱ्यांच्या झडतीस तयार.  त्यांनी खिशात हात खुपसून खिशातल्या वस्तू बाहेर काढ, बॅगा उचकून किमती वस्तू, पैसे असं जे मिळेल ते बाहेर काढ, असा "धंदा" चालवलेला.  भारतात कामधंद्यासाठी आलेले अनेक नेपाळी वर्षातल्या ह्या वेळी इथून नेपाळला जातात आणि त्यांच्या बरोबर पैसे, साधन सामग्री बरोबर असते हे दिल्ली पोलीसांना माहिती होते.  जो कोणी घाबरेल त्याला लुटायचा.

उत्तराखंड राज्य परिवहन मंडळाच्या बस नेपाळ बॉर्डर पर्यंत जातात.  ज्या ज्या बसच्या टपावर खच्चून सामान लादलय त्या बस नेपाळकडे जाणाऱ्या, अशी बस ओळखण्याची सोपी पद्धत विवेकने मला सांगितली.  बसमध्ये सीट नंबर वगैरे काही नसतो.  जिथे जागा मिळेल तिथे बसायचे.  रस्ता खराब असल्यामुळे मागच्या सीटवर बसायला नको, अशी उपयुक्त माहिती विवेकने मला दिली.

चंद्राने एका बसमध्ये पुढच्या सीट मिळवल्या.  आम्ही सीट पकडून बसलो.  ड्राइवरच्या पलीकडच्या मोकळ्या जागेत खच्चून सामान रचलेलं.  आमच्या बॅगाही त्याच ढिगाऱ्यात कुठेतरी.  बस सहा वाजता निघणार असं ड्राइवरने सांगितलं.  बस सुटेपर्यंत आमचा फुटकळ टाइम पास.

आनंद विहार बस स्थानकात नेपाळ बॉर्डरकडे जाणाऱ्या बस

सहा चे सात वाजले तरी बस निघण्याची काही चिन्हं नाहीत.  साडेसात नंतर कधीतरी बस निघाली.  बसचा ड्राइवर तोंडाने फटकळ आणि एक बेरका युपी बिहारी.

बसच्या प्रवासात आम्ही जमेल तशा झोपा काढल्या.  दहा वाजण्याच्या सुमारास एका धाब्यावर बस जेवणासाठी थांबली.  युपी, बिहार, उत्तराखंड हे मी कधी न पाहिलेले भाग.  इथला भंपकपणा उतावळेपणा मराठी नजरेतून सुटणार नाही.  फोटो काढण्यासारखे फारसे काही दिसले नाही.

दिल्लीहून नेपाळ बॉर्डरकडे जाताना मधेच कुठेतरी

जेवल्यानंतर थोडा टाइम पास करून आम्ही परत झोपाळलो.  आता रात्र जसजशी पुढे सरकत होती तसतसा रस्त्याचा गुळगुळीतपणा कमी होत त्याची जागा खडबडीतपणा घेत होता.  बस त्याच्या पप्पांचीच (म्हणजे सरकारची) असल्यामुळे रस्ता कसा का असेना ड्रायव्हरने बस जोरदारपणे चालवली.  बस शेवटच्या स्टॉपला थांबली तेव्हा पहाटेचे साडेतीन वाजले होते.  आपापल्या बॅगा घेऊन बस मधून उतरलो.  सहा वाजता बॉर्डर वर गेट उघडेपर्यंत आम्हाला इथेच थांबायचे होते

काल संध्याकाळी साडेसातला दिल्लीला चालू झालेला बस प्रवास उत्तराखंड मधल्या बनबसा ह्या गावात थांबला तेव्हा पहाटेचे साडेतीन वाजले होते.  सहा वाजता गेट उघडल्यावर आम्ही बॉर्डर ओलांडून नेपाळ मध्ये प्रवेश करणार होतो.  तोपर्यंत इथेच वेळ घालवायचा होता.  इथे रस्त्याच्या कडेला काही प्रवासी-धाबे दिसत होते.  त्यातल्या कुठल्या धाब्यावर थांबायचं हे आमचा म्होरक्या चंद्राने ठरवले.  एका बाजूला बॅगा ठेऊन आम्ही तिथल्या बाकड्यांवर स्थानापन्न झालो.

बाहेर गेल्यावर मी चहाचा चाहता अजिबात नसल्यामुळे मी चहा घेतला नाही.  इतरांनी घेतला.  मला फक्त माझ्या बायकोने बनवलेलाच चहा आवडतो.  त्यामुळे मी चहा फक्त स्वतःच्या घरीच पितो.

बनबासा गावातला ढाबा आणि दुकान

इथल्या दुकानात चंद्राने गृहपयोगी वस्तू बऱ्याच खरेदी केल्या.  विवेकने सांगितले कि त्याचे गाव पहाडी भागात आहे जिथे अशा वस्तू मिळणे अवघड आहे.  त्यामुळे तो घरी जाताना जमेल तेवढी खरेदी करत होता.

धाब्याच्या शेफ ने पेटवलेली भट्टी

धाब्याच्या शेफ ने भट्टी पेटवल्यावर उब घेता आली.  थंडी अशी नव्हतीच.  फक्त गारवा होता.  बहुदा आम्ही उन्हाने भाजून निघणाऱ्या दक्खनच्या पठारावरून आल्यामुळे आम्हाला थोडं गार वाटत असावं.  आम्ही अजूनही सपाट प्रदेशातच होतो.  हिमालयीन भागात पोहोचायला मला अजून दोन दिवस होते.  विवेक आणि हेमंतचं गावही सपाट प्रदेशातच आहे असं विवेकने सांगितलं होतं.

आमचा म्होरक्या चंद्राने एक स्कॉर्पिओ गाडी ठरवली बॉर्डर पलीकडच्या बस स्टॉप पर्यंत जाण्यासाठी.  त्याचे म्हणणे बॉर्डरच्या अलीकडे पर्यंत गाडीने जाऊन बॉर्डर जर चालत ओलांडली तर गेटवरचे इंडियन पोलीस त्रास देतात.  काल दिल्लीच्या आनंद विहार बस स्थानकात शिरताना आम्ही तो अनुभव घेतला होताच.

बॉर्डर जवळ आली तसं रस्त्याला ट्रॅफिक लागलं.  ट्रक बस वगैरे मोठ्या गाड्या नाहीतच.  कार, जीप, दुचाकी, सायकलस्वार असलेच सगळे.  टुरिस्ट कोणीच नव्हते.  मला वाटत होतं मी एकटाच असावा ह्या बॉर्डर वरून नेपाळ सफारीला निघालेला.  पण एक GJ नंबरची टुरिस्ट बस दिसली.  गुजरात्यांनी बसच इकडे आणलेली होती.  आता हे स्वतःच्या बस मधून नेपाळ फिरणार.

बॉर्डर जवळच्या मोकळ्या जागेत कितीतरी नेपाळी रात्रभर राहिलेले.  सकाळी गेट उघडल्यावर पलीकडे जाणार असावेत.

बॉर्डर ओलांडल्यावर मागे वळून पाहताना

शारदा नदी हि इथली भारत आणि नेपाळ ची बॉर्डर आहे.  नदीवरच्या छोट्या पुलावरून आमची गाडी पलीकडे.  थोडीशी जुजबी तपासणी.  स्वतःच्या देशाची बॉर्डर अशी चालत आणि गाडीतून ओलांडणे एक वेगळा अनुभव आहे.

नेपाळ प्रवेशादरम्यान मागे वळून पाहताना

बॉर्डर पलीकडच्या नेपाळ मधल्या भागाचं नाव आहे गड्डा चौकी.  इथे एका नेपाळी चेकपोस्ट वर आमचा ड्राइवर एन्ट्री करून आला.  भारतीय गाडी नेपाळ मध्ये जाण्यासाठीचा सोपस्कर.

स्कॉर्पिओ गाडी ज्यातून आम्ही बॉर्डर ओलांडली

सातच्या सुमारास आम्ही एका बस स्टॉप ला पोहोचलो.  इथून पुढे चंद्रा वेगळ्या बसने जाणार होता.  विवेक, हेमंत, आणि मी वेगळ्या बस ने जाणार होतो त्यांच्या गावाला.

विवेक आणि हेमंतने आपापल्या फोनमध्ये त्यांच्याकडची नेपाळी सिम कार्ड टाकली.  विवेकने त्याच्याकडचे एक नेपाळी सिम कार्ड मला दिले.  माझ्या कार्डला हेमंत आणि मी समोरच्या दुकानातून १०० नेपाळी रुपयांचे रिचार्ज मारले.  मी दुकानदाराला भारतीय ५०० ची नोट दिली.  त्याने त्यातून नेपाळी १०० रुपये घेऊन बाकीच्या नेपाळी रुपयांच्या नोटा मला परत दिल्या.  इथे कळून गेले कि भारतीय नोटा इथे चालतायत.  आपले १०० रुपये म्हणजे नेपाळी १६० रुपये.

मी, विवेक, आणि हेमंत एका जुन्या मिनी बस मधून त्यांच्या गावाला गेलो.  कैलाली जिल्ह्यातलं लमकी चुहा गाव. पोहोचताच विवेकने एक हॉटेल शोधून त्यात रूम घेतली.  बाथरूम टॉयलेट असलेल्या आणि नसलेल्या अशा दोन प्रकारच्या रूम होत्या.  मी सकाळचे सोपस्कार पूर्ण करेपर्यंत विवेक आणि हेमंत जाऊन माझ्याकडचे भारतीय रुपये देऊन माझ्यासाठी नेपाळी रुपये घेऊन आले.  मग विवेक आणि हेमंतने सकाळचे सोपस्कार पूर्ण केले.  तोपर्यंत मी हॉटेल बाहेर एक फेरफटका मारून आलो.

आता जेवणाची वेळ झालीच होती.  भूकही लागली होती.  त्याच हॉटेल मध्ये जेवायला बसलो.  नेपाळी पद्धतीची थाळी.  डाळ, भात, दोन भाज्या, आणि चटणी.  ह्या चवदार जेवणाचा आम्ही तिघांनी मनसोक्त समाचार घेतला.  पाहिजे तेवढे जेवा.  नेपाळी स्थानिक जेवणात फक्त भात असतो.  चपात्या नसतात.

जेवायला बसलेले (तुमच्या डावीकडून उजवीकडे) मी आणि विवेक

यथेच्छ जेऊन झाल्यावर विवेकच्या घरी जायला निघालो.  पण आधी मला पोखराला जायच्या बसचे तिकीट मिळते का ते बघायला गेलो.  बस स्टॅन्ड पर्यंत जायला विवेकने एक बॅटरीवर चालणारी रिक्षा ठरवली.  पोखराला जायच्या बसचे तिकीट मिळत होते.  अडीज वाजता म्हणजे अजून दीड तासाने बस होती, जी पोखराला पहाटे पोहोचणार.  इथे लमकी गावात बघण्यासारखे काही नव्हते.  त्यामुळे इथे एक दिवस न घालवता ह्या बसने पोखराला जाणे हा योग्य पर्याय होता.  बस तिकीट घेतले.

आता त्याच बॅटरीवर चालणाऱ्या रिक्षातुन विवेकच्या घरी जायला निघालो.  रस्त्यात एक घर दिसल्यावर विवेकने रिक्षा थांबवायला सांगितली.  आम्ही उतरून त्या घरी गेलो.  मला सगळेच अनोळखी होते.  विवेक सर्वांना भेटल्यावर रिक्षातुन पुढे निघालो.  विवेकने नंतर खुलासा केला कि हे त्याच्या बायकोचे घर होते.  तो त्याच्या सासू सासऱ्यांना भेटून आला होता.

पुढचा स्टॉप विवेकचे घर.  हे तसे त्याचे फॅमिली होम होते.  इथे त्याच्या बहिणी वगैरे रहात होत्या.  त्याचे स्वतःचे घर इथून थोड्या अंतरावर होते.  विवेक घरातल्या सगळ्यांना भेटल्यावर आणि त्यांच्या गप्पा गोष्टी झाल्यावर आम्ही इथून निघालो.  आता विवेकच्या स्वतःच्या घरी आमची स्वारी निघाली.  त्याचे घर अजून बांधून पूर्ण झाले नव्हते.  सध्या तिथे त्याच्या बायकोची बहीण राहते.  विवेकच्या घराच्या अलीकडचे घर त्याच्या मामांचे आहे आणि पलीकडचे घर त्याच्या बायकोच्या मामांचे आहे.  आता आमची स्वारी निघाली हॉटेल वर.  हॉटेलची रूम सोडून पैसे देऊन आम्ही निघालो बस स्टॅन्ड कडे.

बस स्टॅन्ड वर पोहोचलो तेव्हा अडीज वाजून गेले होते.  रिक्षावाल्याला संपूर्ण फिरवल्याचे नेपाळी तीनशे रुपये दिले.  म्हणजे आपले १९० रुपये.  पोखराला जायची बस अजून यायची होती.

लमकी गावातला बस स्टॅन्ड

बस स्टॅन्ड वर काही तुरळक माणसं.  काठमांडूला जाणारी बस येऊन त्यात काहीजण चढले.  दहा मिनिटांनी पोखराला जाणारी बस आली आणि मी पोखराच्या दिशेने मार्गस्थ झालो.  बसमध्ये पुढची सीट मिळाली.  उद्या पहाटे बस पोखराला पोहोचणार होती.  चारशे नव्वद किलोमीटरचा लांबचा पल्ला होता.

लमकी ते पोखरा प्रवास, गुगल मॅप मधे पाहिलेला

रस्त्याला वाहने अगदीच तुरळक.  लमकी गाव सोडल्यावर थोड्या वेळाने एक चेकपोस्ट आली.  एक पोलीस बसमध्ये शिरून नजर फिरवून गेला.  वाहकाने बसची डिक्की उघडून दिली आणि पोलिसाने सामानावर नजर फिरवली.  मग बस पुढे सुरु.  बर्दीया नॅशनल पार्क मधून आमची बस जात होती.

चेकपोस्ट जवळचा एक फलक

साधारण अर्ध्या तासाने परत एक चेकपोस्ट.  इथेही एक पोलीस बसमध्ये शिरून नजर फिरवून गेला.  वाहकाकडून बसची डिक्की उघडवून सामानाची जुजबी तपासणी.

प्रवाशांच्या लघुशंकेसाठी थांबली गाडी

प्रवाशांपैकी काहींनी लघुशंका बोलून दाखवल्यावर गाडी थांबवण्यात आली.  पुरुष रस्त्याच्या डाव्या बाजूला गेले आणि स्त्रिया उजव्या बाजूला.

लमकी ते पोखरा प्रवासातला रस्ता

साडेसहा नंतर एका गावात चहापाण्याचा वीस मिनिटांचा ब्रेक.  इथे एक गजब रिक्षा दिसली जिचा पुढचा भाग बाईकचा आणि बाकीची बॉडी एखाद्या मेटल वर्कशॉप मध्ये बनवलेली.

एक गजब रिक्षा

केसरी किंवा वीणा वर्ल्ड बरोबर केलेली ट्रिप म्हणजे बागेतल्या फुलांवर बागडणारी फुलपाखरं.  एखादा देश खराखुरा बघायचाय तर असं गावं शहरं रस्ते धुंडाळत फिरणं क्रमप्राप्त आहे.  सिनियर सिटिझन्स झाल्यावर मग केसरी आणि वीणा वर्ल्ड बरोबर फिरावं.

साडेनऊच्या दरम्यान गाडी एका धाब्यावर जेवणासाठी थांबली.  दुपारी विवेकच्या गावात तुडुंब जेवण झालेलं होतं.  आता मी पोटाला विश्रांती दिली.

जेवणासाठी थांबलो त्या धाब्याचा फलक

रात्री मी जमेल तेवढी झोप पूर्ण करून घेतली.

नेपाळ सफर - दिवस तिसरा - पोखरा

10–12 minutes

---

बुधवार ११ एप्रिल २०१८

परवा सकाळी पुण्यातून सुरु झालेली भ्रमंती दुपारी दिल्ली विमानतळ, संध्याकाळी आनंद विहार बसस्थानक, काल पहाटे बॉर्डर जवळचं बनबसा, दुपारी लमकी गाव असे थांबे घेत आज पहाटे पोखराला पोहोचली.  दोन्ही रात्री बस प्रवास.

पहाटे सहाच्या दरम्यान मी पोखराच्या बस स्थानकामधून बाहेर पडलो.  आधीच उजाडलेलं होतं.  रस्त्यावर तुरळक माणसांची सकाळची कामावर जायची लगबग.  लेकसाईड रोडला अनेक हॉटेल आहेत तिथे मला जायचं होतं.  रात्रीच्या प्रवासानंतर बॅग पाठीवर घेऊन लेकसाईड रोडला चालत जाऊन हॉटेल शोधणं जरा जड गेलं असतं.  एक टॅक्सी ठरवली लेकसाईड रोडला जाण्यासाठी.  ३०० रुपये.  म्हणजे आपले १९०.  हॉटेल लेक ब्रीझ बरे वाटले.

हॉटेल लेक ब्रीझ चे रिसेप्शन

पाणी थंडगार.  तशीच अंघोळ उरकली.  हॉटेलची रूम साधी होती.  हॉटेलच्या आवारात अनेक प्रकारची फुलझाडं लावून परिसर सजवलेला.  मी फुलांचे भरपूर फोटो काढले.  बाजूच्या रूम मधला नेपाळी माणूस ब्लॅक टी पीत होता.  मी पण ब्लॅक टी (साखर टाकलेला) घेऊन प्यायलो.

हॉटेल लेक ब्रीझच्या परिसरातलं एक फुल

हॉटेलच्या किचन वरून समोर फेवा लेक दिसत होता.  लेक पलीकडच्या डोंगरावर पांढऱ्या रंगातला वर्ल्ड पीस स्तूप लक्ष वेधून घेत होता.

हॉटेलच्या मालकाबरोबर बोलताना त्याने पोखरा डे टूर साठी बस असल्याचे सांगितले.  त्याच्याशी बोलून हि टूर ठरवली.  बस समोरच्या रस्त्यावर येणार होती.  मी जाऊन समोरच्या रस्त्यावर उभा राहिलो.  वेळ होऊन गेली तरी बस काही येईना.

लेकसाईड रोडच्या फूटपाथ वरील ग्राफिटी

हॉटेलच्या मालकाचा फोन आता टूर वाला उचलेना.  मग ह्या डे टूर चा नाद सोडला.  फेवा लेक समोरच होता.  तिथे बोट राईड आणि वर्ल्ड पीस स्तूप ला भेट द्यायची ठरवली.  पोखरा बद्दल मी केलेल्या अभ्यासात फेवा लेक मध्ये बोट राईड कराच असा तिथे आधी गेलेल्या पर्यटकांचा सल्ला वाचला होता.  आणि वर्ल्ड पीस स्तूप ला गाडीने जाण्याऐवजी होडीतून लेक च्या पलीकडे जाऊन तिथून चालत जाणे इष्ट असेही वाचले होते.

दहा वाजून गेले होते.  पुण्यात सध्या भाजून काढतंय तसलं ऊन इथे नव्हतं.  हॉटेल लेक ब्रीझ पासून चालत दोन मिनिटांच्या अंतरावर फेवा ताल.  नेपाळी भाषेत ताल म्हणजे तलाव.  हा नेपाळमधला दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा तलाव.

फेवा लेक

लेक च्या काठाला पाण्यात कचरा होता.  पर्यटनाचे दुष्परिणाम.  असे पर्यटनाचे दुष्परिणाम जर नको असतील तर येणाऱ्या पर्यटकांची संख्या मर्यादित ठेवावी लागते.  भूतानमध्ये हे चांगलं जमलंय.  असो.  नेपाळ आणि भूतान ह्यांची तुलना करणे हा आपला आजचा विषय नाही.  जर तुम्हाला जाणून घ्यायचीच असेल नेपाळ आणि भूतान ची तुलना तर मला प्रत्यक्ष भेटा.

लेकच्या कडेला चालत जायचा रस्ता आणि रस्त्यापलीकडे छोटी मोठी रेस्टऑरेंट्स.  लेक च्या कडेने चालत पोहोचलो बोटी दिसत होत्या तिथे.  तिकीट काउंटर वर फेवा लेक पर्यंत जाऊन परत यायच्या बोटीचे तिकीट काढले.  २० रुपये देऊन लाईफजॅकेट घेणं कम्पलसरी आहे.

तिकीट काउंटर

एक माणूस बोट चालवण्यासाठी तयारच होता.  आम्ही दोघे बोटीतून निघालो.  मी बोटीत पुढे आणि मागे बसून तो बोट चालवत.  फेवा लेक च्या पलीकडच्या बाजूला अनेक पॅराग्लायडर्स उतरत होते.  समोरच्या सारंगकोट नावाच्या डोंगरावरून ते सर्व उडत होते आणि फेवा लेकच्या कडेच्या सपाट जागेत उतरत होते.

अर्ध्या तासात बोट लेक च्या कडेला पोहोचली.  इथे बोटीचा नावाडी दोन तास थांबणार होता.  मी पायऱ्यांच्या वाटेने डोंगर चढायला सुरुवात केली.  डोंगर चढणे उतरणे हा आपला आवडता उद्योग.  तरी किती वाजता चढायला सुरुवात केली ते मोबाइल मधल्या घड्याळात बघून ठेवले.

बोटीने फेवा लेकच्या पलीकडे गेल्यावर तिथून वर्ल्ड पीस स्तूप ला चालत जायचा रस्ता

रस्ता साधा सोपा आहे.  घसरण कुठेही नाही.  अनेक ठिकाणी पायऱ्या बनवल्यायत.  तब्येतीने धडधाकट सर्वजण इथे चढून जाऊ शकतात.  इथे जाणारे फारसे कोणी नव्हते.

रस्त्याला फाटा फुटला तिथे लावलेला फलक

रस्त्याला जिथे जिथे फाटे आहेत तिथे तिथे फलक लावलेत.  त्यामुळे चुकण्याची शक्यता नाही.  गर्द झाडीमुळे इथे आल्हाददायक वातावरण.

गर्द झाडीतून टेकडीवर जाणारा रस्ता

तीस मिनिटात टेकडीवर पोहोचलो.  इथे उंचावर असूनही वारा काही नव्हता.  तरी पण वातावरण भन्नाट होतं.  आणि गर्दी नसल्यामुळे सोन्याहून पिवळं.  प्रवेशद्वारातून आत जाताच एक फलक आपण कुठे पोहोचलोय त्या ठिकाणाची जाणीव करून देत होता.

विश्व शांती स्तूप च्या प्रवेशद्वाराजवळील फलक

एका मोठ्या फुलावर एका फुलपाखराला आणि एका कीटकाला शांती लाभलेली.  तसं पाहिलं तर आज मनुष्यप्राण्याने स्वतःच्या स्वार्थासाठी इतर सर्व प्राणिमात्रांची शांतता हिरावून घेतलीये.

Habitat - निवासस्थान फुलावर एक छोटे फुलपाखरू आणि एक कीटक बसलाय पृथ्वीवर राहणाऱ्या लाखो प्रजातींपैकी एक काय करायचंय माणूस ह्या त्यातल्या एका प्रजातीला - इतर सर्व प्रजातींचे निवासस्थान नष्ट करायचेय कि त्या सर्वांबरोबर मैत्रीने राहायचंय

काही पायऱ्या चढून जाताच समोर होता निप्पोन्झान म्योहोजी जपानी बुद्ध विहार.  दार कुलूप लावून बंद होते.  बहुदा नेपाळी पर्यटकांचा गलका शांतीप्रिय जपानी बुद्ध विहाराला नकोसा होत असावा.

पुढे गेल्यावर एक लाखमोलाचा फलक दिसला.

एक लाखमोलाचा फलक

इथला परिसर स्वच्छ आहे.  विविध छोटी मोठी झाडं लावलीयेत.  सकाळी हॉटेलच्या गच्चीवरून पाहिलेला विश्व शांती स्तूप आता समोर होता.

विश्व शांती स्तूप

आधी परिसरात जिरून मग पायऱ्या चढून जायचे ठरवले.  हा विश्व शांती स्तूप जपान्यांनी बांधलाय.  १९४५ साली विश्व शांती हा विषय जपान्यांना जितक्या चांगल्या प्रकारे समजलाय तितका इतर कोणत्या राष्ट्राला समजला असण्याची शक्यता कमीच.

परिसरातील एक फलक

बांधकामातला काटेकोरपणा पाहता हे नेपाळी काम नाही हे तसे ओळखता येते.  ११५ फूट उंचीच्या पॅगोडा मध्ये चारही बाजूला बुद्धाच्या मुर्त्या आहेत.  पुढची मूर्ती जपानमध्ये बनवलेली आहे.  पश्चिम बाजूची श्रीलंकेहून आणली आहे.  उत्तर दिशेकडची थायलंडहून आणलेली आहे.  दक्षिण बाजूची नेपाळमध्ये बनवलेली आहे.

१९७३ साली हा पॅगोडा जपान्यांनी बांधायला घेतला.  १९७४ मध्ये त्यावेळच्या नेपाळी सरकारने जुजबी कारणे दाखवून सर्व बांधकाम पाडून टाकले.  अनेकदा नेपाळी सरकारने इथल्या कामगारांना अटक केली.  विश्व शांती स्तूप बांधण्याचे प्रयत्न निप्पोन्झान म्योहोजी ह्या जपानी संस्थेकडून पोखरा मधल्या बुद्ध धर्मियांच्या मदतीने पुढचे १८ वर्षे सुरु होते.  हार मानून सोडून देतील ते जपानी कसले.  चिवटपणा नेपाळयांकडे जितका आहे तितकाच जपान्यांकडेही आहे.  १९९२ साली त्यावेळचे नेपाळचे पंतप्रधान गिरीजा प्रसाद कोईराला इथे आले आणि त्यांच्या सहकार्याने बांधकाम पुनश्च सुरु झाले.  मग कोणतेही विघ्न न येता १९९९ साली हि वास्तू बांधून पूर्ण झाली.

फेवा ताल आणि पोखरा शहराचे विहंगम दृश्य

इथून फेवा ताल आणि पोखरा शहराचे विहंगम दृश्य दिसत होते.  बहुदा आकाश निरभ्र असेल तर दूरवरचे बर्फाच्छादित पर्वत दिसत असावे.  आज आकाश ढगाळलेले होते.

विश्व शांती स्तूप  ...  जरा वेगळ्या प्रकारे पाहिलेला

बोटवाला खाली वाट बघत असल्याने फार वेळ रेंगाळलो नाही.  पण प्रवेशद्वारातून बाहेर पडल्यावर खाली उतारण्याऐवजी दुसरा रस्ता घेतला.  थोडं पुढे गेल्यावर विश्व शांती स्तूप एका वेगळ्या प्रकारे दिसला.  इथे काही सायकल स्वार पलीकडून कुठूनतरी दनादन आले.  नंतर वाचनात आले कि हा पोखारामधला माउंटन बायकिंग ट्रेल, म्हणजे सायकल वरून डोंगरात फिरण्याचा रस्ता होता.  रस्ता असा नसेलच.  आपल्याकडे डोंगरात ट्रेकिंगला जायच्या वाटा आहेत तशी वाट असेल.

एक पाश्चिमात्य माणूस दोन्ही हातात वॉकिंग स्टिक घेऊन चालत आला.  तो पलीकडच्या गावापर्यंत ट्रेक ला चालला होता.  एकटाच.  अशी डेरिंग असावी.  नाहीतर रोजच्या रहाटगाड्यात आयुष्य कधी संपून जाईल कळणारही नाही.

प्रवेशद्वारापर्यंत येऊन आता मी उतरायचा रस्ता धरला.

उतरताना

भर दुपारीही वातावरण आल्हाददायक होते.  एका ठिकाणी एक मोठे झाड खोडापासून तोडलेले दिसले.  हि पण हत्याच.  झाडाची कसली हत्या असा विचार करणारे आजकाल अनेकजण सापडतात.  असो.  झाडांबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी पीटर वोहलबेन ह्यांनी लिहिलेलं द हिडन लाईफ ऑफ ट्रीज हे पुस्तक वाचलं नसाल तर नक्की वाचा.

हत्या

आजूबाजूच्या गावातल्या एक नेपाळी बाई झाडाची पानं तोडण्यासाठी आल्या होत्या.  त्यांच्याशी नमस्ते झाल्यावर त्यांनीच मला त्यांचा फोटो काढायला सांगितले.  थोड्या गप्पा मारून मी जायला निघाल्यावर मग पैसे मागितले.  त्यांना मी नेपाळी वीस रुपये दिले.

झाडाची पानं तोडायला आलेल्या नेपाळी बाई

वीस मिनिटात डोंगर उतरलो.  बोटवाला तयारच होता.  मला म्हणतो बराच लवकर आलात.  त्याला नाही सांगितले ह्या डोंगरासारखा माझ्या घराजवळचा घोराडेश्वरचा डोंगर मी गेले तीन चार वर्ष चढतोय.

विविधरंगी डुंगा, म्हणजे नेपाळी होड्या, लांबवर पसरलेला फेवा ताल, पलीकडे सारंगकोटचे डोंगर, असा इथे अप्रतिम नजारा.

फेवा ताल आणि डुंगा, म्हणजे नेपाळी होड्या

आता परत जाताना तळ्यातल्या बेटावचे बाराही देऊळ बघून जायचे ठरवले.  ह्या ज्यादाच्या ठिकाणामुळे बोट परत गेल्यावर तीनशे नेपाळी रुपये द्यायचे ठरले.  अठराव्या शतकात बांधलेले हे देवीचे दुमजली देऊळ आहे.  आलेले भाविक इथे धान्य विकत घेत होते तळ्यातल्या माशांना खायला घालायला.  ज्याची त्याची श्रद्धा.  उगाच आपण आधुनिक कुतर्कपणा दाखवून दिसेल त्यावर टीका करत जाऊ नये.

फेवा ताल मधल्या बेटावरून समोरचे दृश्य

ढगाळ वातावरणामुळे आज दूरवरची बर्फाच्छादित शिखरं दिसत नव्हती.  वीसेक मिनिटात बोट काठाला परतली.

एका छोट्या हॉटेलच्या भिंतीवरची ग्राफिटी

आता पोटातल्या कावळ्यांना शांत करणं गरजेचं होतं.  हॉटेल लेक ब्रीझ ज्या गल्लीमधे होते त्या गल्लीत, म्हणजे गंतव्य स्ट्रीट, एका ठिकाणी चाऊमिन खाल्ले.  आपण ज्याला नूडल्स म्हणतो त्याला इथे चाऊमिन म्हणतात.  हा मूळचा तिबेटी पदार्थ आहे असे एका ठिकाणी वाचनात आले.

हॉटेल लेक ब्रीझच्या बाजूलाच हॉटेल द कोस्ट दिसलं.  इथे उद्यासाठी रूम घेतली.  आता इंटरनॅशनल माउंटन म्युझियमला भेट द्यायची ठरवलं.  पोखरामधली हि जागा चुकवून चालणारच नव्हतं.  तिथे जायला द कोस्ट हॉटेलची गाडी ठरवली.  इंटरनॅशनल माउंटन म्युझियमला भारतीयांसाठी दोनशे नेपाळी रुपये तिकीट होतं.

पंगुं लंघयते गिरिम् असं वाचलं होतं.  इथे तेच तर लिहिलंय.  फक्त काळ आणि वेळ बदललीये.

सगरमाथा (म्हणजे एव्हरेस्ट), हिमाल (म्हणजे हिमालय), आणि ट्रेकिंग हे मॅग्नेट आहेत जगभरातल्या साहसी, निम-साहसी, आणि हौशी गिर्यारोहकांना, तसेच पर्यटकांना नेपाळ मधे ओढून आणणारे.  People don’t take trips - trips take people, असं जॉन स्टेनबेक ह्यांनी म्हटल्याप्रमाणे.

नेपाळमधे समुद्रसपाटीपासून साठ मीटर पासून ते आठ हजार आठशे अठ्ठेचाळीस मीटर पर्यंत उंचीचे नानाविध भाग आहेत.  त्यामुळे ह्या छोट्याशा देशात प्रचंड जैवविविधता आढळते.

इंटरनॅशनल माउंटन म्युझियमला दुपारी भरपूर मोकळा वेळ काढून भेट द्यावी.  सकाळच्या वेळी पोखरमधल्या इतर ठिकाणी जावं.  संपूर्ण म्युझियम व्यवस्थित पाहायला तीन तास लागतील.

मी म्युझियम बघत असताना बाहेर जोराचा पाऊस पडायला लागला.  मी इथे यायला गाडी केली ते बरंच झालं.  आता जाताना भिजावं लागणार नाही.  मला नंतर कळलं कि पोखरामधे रोज संध्याकाळी पाऊस पडतो.  वर्षभर.  आपल्याकडे जसे चेरापुंजी आहे तसे इकडे पोखरा.  नेपाळ मधलं सगळ्यात जास्त पाऊस पाडण्याचं ठिकाण.

इंटरनॅशनल माउंटन म्युझीयम च्या परिसरात

इंटरनॅशनल माउंटन म्युझीयम च्या परिसरात एक भलीमोठी क्लाइंबिंग वॉल आहे.  इतकी मोठी कि मोबाईल मधल्या कॅमेऱ्याच्या एका फ्रेम मधे हि बसवणं अवघड आहे.  ह्या क्लाइंबिंग वॉलला मॉरिस हरझॉग ह्यांचं नाव दिलंय.

इंटरनॅशनल माउंटन म्युझीयम च्या आवारातील भलीमोठी क्लाइंबिंग वॉल

द कोस्ट हॉटेलच्या गाडीचा ड्रायवर चम्या निघाला.  चालत्या गाडीत उगाच सारखा दार उघड बंद करत होता.  ह्याला रस्ते समजेनात.  बोलायलाही बावळट.  परत नाही ह्याला घेऊन कुठे जायचं.

हॉटेलवर जाऊन तासभर आराम केला.  पाऊस थांबल्यावर जेवायला बाहेर पडलो.  लेक साईड रोड वर सगळीकडे हॉटेल्स.

लेक ब्रीझ हॉटेलवर परतल्यावर हॉटेलच्या मालकाशी बोललो उद्याच्या भटकंतीचा बेत बनवायला.  पण निश्चित काही ठरवू शकलो नाही.  टुरिस्ट बसमधे बसून दिवसभर पोखरा दर्शन करायची माझी इच्छा नव्हती.  उद्याच बघू.

नेपाळ सफर - दिवस चौथा - पोखरा

8–10 minutes

---

गुरुवार १२ एप्रिल २०१८

सकाळी पक्ष्यांच्या किलबिलाटाने जाग आली.  पुण्याच्या शहरी गजबजाटात पक्ष्यांच्या किलबिलाटाने जाग येणं दुर्मिळ झालंय.  तिथे मोबाइल मधल्या गजराची गरज पडते.  इथे जाग येताच आल्हाददायक वातावरणाची चाहूल लागली.  सहा वाजता लख्ख उजाडलेलं होतं.  कालच्याप्रमाणे आजही साखर टाकलेला ब्लॅक टी घेतला.  हॉटेल लेक ब्रीझच्या गच्चीवरून फेवा लेकचा परिसर, आजूबाजूचे डोंगर, पोखरा मधली घरं वगैरे बघत चहा संपवला.  आज आकाश निरभ्र होतं.  सारंगकोटच्या पलीकडून एक बर्फाच्छादित शिखर दूरवरून खुणावत होतं.

हॉटेल लेक ब्रीझच्या गच्चीवरून दिसलेला सारंगकोट डोंगर आणि पलीकडे अन्नपूर्णा पर्वतशिखरांपैकी एक

हॉटेलच्या परिसरात मालकांनी विविध फुलझाडं लावली आहेत.  इथल्या फुलांचे फोटो काढले.  हॉटेलमध्ये पाश्चात्य पर्यटक बरेच होते.  हॉटेलच्या मालकाने मार्केटिंग उत्तम प्रकारे केलेलं होतं तर.

हॉटेल लेक ब्रीझच्या परिसरातलं फुल

हॉटेल लेक ब्रीझच्या पलीकडचंच, म्हणजे दोन्हीच्या मधे एकच भिंत असलेलं, द कोस्ट हॉटेल आजसाठी ठरवलं होतं.  सकाळी सातलाच मला रूम द्यायला ते तयार झाले.  मग हॉटेल लेक ब्रीझ मधली रूम सोडून बॅगा पलीकडच्या द कोस्ट हॉटेल मधे नेल्या.

हॉटेल लेक ब्रीझ मला तितकंसं आवडलं नव्हतं.  अंघोळीला पाणी अजिबात गरम नव्हतं इथे.  काळ सकाळी मी थंड पाण्यानेच अंघोळ केली होती.  पुण्यात भर एप्रिलचा उन्हाळा असला तरी इथे पोखरामधे थंडीच होती.  रूमची स्वच्छता बेताचीच होती.  डासही होते.

हॉटेल लेक ब्रीझच्या तुलनेत द कोस्ट हॉटेल छान होतं.

पोखारामधलं द कोस्ट हॉटेल

हॉटेलच्या रिसेप्शन वरची मुलं बोलकी होती.  त्यांच्याशी बोलून आजचा कार्यक्रम ठरवला.  छोट्या हेलिकॉप्टर मधून पंधरा मिनिटांची सफर.  त्यानंतर सारंगकोटला झिप लाईन राईड.

हेलिकॉप्टर सफर पोखरा एअरपोर्ट पासून होती.  तिथे जायला त्यांनी गाडी पाठवली.  पोखरा एअरपोर्ट च्या आवारातल्या हेली एअर नेपाळ च्या कार्यालयात साडेसातला दाखल झालो.

इथे हेलिकॉप्टर सफारीच्या वेळा ठरलेल्या आहेत.  सकाळी लवकर हवामान चांगले असते.  नंतर दुपारी हवामानाचा काही भरवसा नाही.  आणि पोखरामध्ये रोज संध्याकाळी पाऊस पडतो.  वर्षभर.  त्यामुळे हेलिकॉप्टर सफर इथे सकाळी लवकरच असते.  त्यानंतर सारंगकोटहून उडणारे पॅराग्लायडर्स.

दोन सीटचं छोटंसं हेलिकॉप्टर, ज्याला गायरोकॉप्टर म्हणतात, समोर तयार होतं.  पायलटही तयार होता.

मी फॉर्म भरला.  गायरोकॉप्टरची तपासणी झाली.  आधी मी मागच्या सीटवर बसलो.  मग पुढच्या सीटवर पायलट.  मागच्या सीट वर बसण्यासाठी पुढची सीट पुढे सरकवून जागा करावी लागली.  माझ्या उजव्या बाजूला एक कॅमेरा ठेवला होता.  फोटो काढण्यासाठी.

गायरोकॉप्टर

मी कानाला लावलेल्या हेडफोन मधून पायलट आणि कंट्रोल टॉवरचं सगळं संभाषण मला ऐकू येत होतं.  पायलटने माझ्याशी संपर्क होतोय ना ह्याची खात्री करून घेतली.  कंट्रोल टॉवरकडून सिग्नल मिळाल्यावर आम्ही मुख धावपट्टीजवळ गेलो.  मुख धावपट्टीच्या अलीकडेच थांबलो.  दूरवरून एक विमान उतरायला येत होते.  ते उतरल्यावर आपला नंबर आहे असे पायलटने मला सांगितले.

उड्डाणासाठी मुख्य धावपट्टीवर पोहोचताना

ते विमान उतरल्यावर मग आमचं गायरोकॉप्टर पायलटने मुख्य धावपट्टीवर आणलं.  सरळ जात थोडा वेग घेऊन झक्कास उड्डाण.  कसली धडधड नाही.  मोठा आवाज नाही.  विमानांपेक्षा हे गायरोकॉप्टर फारच सुरेख उडालं.  तिन्ही बाजूच्या मोठ्या काचांमुळे उत्कृष्ट दृश्यमानता.

उड्डाणानंतर पोखरा शहराचं उंचावरून दर्शन पलीकडे सारंगकोट वगैरे डोंगर त्यांच्या पलीकडे अन्नपूर्णा पर्वतरांगेतली बर्फाच्छादित शिखरं

पायलट कंट्रोल टॉवरशी संपर्क साधून होता.  मधे मधे माझ्याशीही बोलत होता.  आम्ही जात होतो सारंगकोट डोंगराच्या दिशेने.

अन्नपूर्णा पर्वतरांगेतील शिखरं न्याहाळताना

दूरवरच्या अन्नपूर्णा पर्वतरांगेतील शिखरांचा नजारा शब्दात वर्णन करणं अशक्य.  मोबाइलमधे फोटो काढणेही अशक्य.  अफाट पसरलेल्या ह्या हिमालयापुढे थोटुकभर मोबाइल तो कसला.  चिटुकल्या गायरोकॉप्टर मधून बघताना शब्द अपुरे पडतात.  प्रत्यक्ष ह्यातल्या एखाद्या बर्फाच्छादित शिखरावर उभं राहिलं तर काय होईल तो जगडव्याळ पसारा बघताना.

सारंगकोट परिसरावरून उडताना

सारंगकोट परिसराभोवती एक चक्कर मारून, अन्नपूर्णा पर्वतरांगेतली बर्फाच्छादित शिखरांना दुरून नमस्कार करून आम्ही परत फिरलो.

पोखरा शहरावरून उडताना

गायरोकॉप्टरमधे बसल्यापासून मी जो फोटोंचा क्लिकक्लीकाट सुरु केला तो गायरोकॉप्टरमधून उतरेपर्यंत.

पायलटची गायरोकॉप्टर धावपट्टीवर उतरवण्याची तयारी जवळून पाहायला मिळाली.  गायरोकॉप्टर इतकं हळुवार उतरलं कि जमिनीवर केव्हा टेकलं समजलंही नाही.

उतरण्याची तयारी

गायरोकॉप्टर मधे बसून उडण्याचा अनुभव एकदा तरी घ्यावाच.  तो जर पोखरा सारख्या ठिकाणी असेल तर वर्णन करायला शब्द अपुरे पडणार.  गायरोकॉप्टर मधून बाहेर पडल्यावरही मी यथेच्छ फोटोग्राफी केली.

हेली एअर नेपाळ च्या कार्यालयातील एक फलक

हेली एअर नेपाळ च्या गायरोकॉप्टरमधून सफर हा पोखरमधला माझा आणखी एक अविस्मरणीय अनुभव.

पायलट सोबत फोटो

जर क्रेडिट किंवा डेबिट कार्ड वापरले तर नेपाळमधे चार टक्के जास्त पैसे घेतात बँक चार्जेस म्हणून.  माझ्याकडे कॅश कमी होती.  मग पोखरा विमानतळाच्या आवारातल्या ATM मधून कॅश काढली.

पोखरा विमानतळाच्या आवारात

मला हॉटेलवर सोडायला हेली एअर नेपाळतर्फे गाडी होती.  कारच्या डॅशबोर्डच्या कप्प्यात ड्रायव्हरने पाच नाणी ठेवली होती.  आमच्या नाण्यांच्या संग्रहात मला ती हवी होती.  ड्रायव्हरला मी ती मला देतो का विचारले.  लगेच तयार झाला.  नेपाळी एक रुपयाची पाच नाणी होती.   मी त्याला नेपाळी दहा रुपयाची नोट दिली.  पाच रुपये सुट्टे नाहीयेत म्हणाला.  बरेचसे नेपाळी लोक हे असे साधेभोळे.  समोरच्याला फसवणं ह्यांना जमत नाही.  नेपाळच्या बाजूच्या दिल्ली, उत्तराखंड, युपी, बिहार ह्या भारतातल्या राज्यांमध्ये आले कि हेच फसवले जातात.

नऊला मी हॉटेलवर परतलो होतो.  आता साडेदहाला हायग्राउंड ऍडव्हेंचर्सच्या कार्यालयात पोचायचं होतं.  सारंगकोटला झिप लाईन राईड करण्याच्या ठिकाणी त्यांची गाडी घेऊन जाणार होती.  हॉटेल मधून लवकरच निघालो.  लेक साईड रोडच्या लेक यार्ड पिझ्झेरिया मधे ब्रेकफास्ट उत्तम मिळाला.

लेक यार्ड पिझ्झेरिया मधला आजचा ब्रेकफास्ट

पोटाचा प्रश्न मिटल्यावर मग दूरवर चालायला काही वाटत नाही.  हायग्राउंड ऍडव्हेंचर्सच्या कार्यालयात वेळेआधीच पोहोचलो होतो.  मग लेक साईड रोडला थोडा टाइमपास.

हायग्राउंड ऍडव्हेंचर्स चे कार्यालय

वेळ झाल्यावर गाडीत ड्रायव्हर आणि आम्ही पाच जण बसलो.  एक भारतीय दाम्पत्य, एक पाश्चिमात्य दाम्पत्य, आणि मी.

ह्या गाडीत बसून सारंगकोटला गेलो

तीस मिनिटांनी सारंगकोटला गाडीतून उतरलो.

झिप फ्लायर नेपाळ चे प्रवेशद्वार

इतकी लांब जाणारी झिप लाईन होती कि दूरवर कुठपर्यंत जायचंय हे दिसतही नव्हतं.

बरोबरच्या माणसाकडून मला हव्या त्या पोझ मधे माझा फोटो काढून घेतला

इथल्या माणसाने व्यवस्थित सूचना दिल्या.  झिप लाईन ची तयारी पूर्ण झाली.  दोन वेगवेगळ्या झिप लाईन शेजारी शेजारी होत्या.  एकावेळी दोन्हीकडून एक एक माणूस खाली सोडता येत होता.

जगातली सर्वात थरारक झिप लाईन दोन मिनिटात डोंगरावरून थेट खाली

अंतर एक किलोमीटर आठशे मीटर.  दोन हजार फुटांचा व्हर्टिकल ड्रॉप.  एकशेवीसचा वेग.  खाली पोहोचायला लागणार वेळ फक्त दोन मिनिटं.  शब्दात वर्णन न करता येणार अनुभव.  झिप लाईन च्या ऐवजी झिप फ्लायर हे नाव अतिशय योग्य आहे.

सुसाट खाली येताना

अशा ठिकाणी न घाबरता मस्त मजेत थरार अनुभवायचा कानमंत्र म्हणजे कसं कुठं काय कधी असले विचार डोक्यात आणायचेच नाहीत.  डोकं मोकळं ठेऊन करायच्या गोष्टी आहेत ह्या.

झिप फ्लायर नेपाळच्या खालच्या स्टेशनवर बंजी जंपचा लोखंडी मनोरा होता.  आमच्यातला एक जण बंजी जंप करणार होता.  बाकीचे सगळे प्रेक्षक.

बंजी जंपचा लोखंडी मनोरा

थोड्याच वेळात आम्हाला आमचे झिप लाईन वरून खाली येतानाचे फोटो, एक टीशर्ट, आणि सर्टिफिकेट मिळालं.

साहसवीरांसाठी सदैव तयार

आमची गाडी इथे येऊन तयार होती.  आमच्यातल्या एकाची बंजी जंप झाल्यावर आम्ही गाडीत बसलो परत लेक साईड रोड वरच्या हायग्राउंड ऍडव्हेंचर्सच्या कार्यालयात जाण्यासाठी.

लेक साईड रोड वर परत आल्यावर पोटाचा प्रश्न सोडवायचा होता.  आणि उद्याच्या रहाण्याचा.  उद्या द कोस्ट हॉटेल मधे सगळ्या रूम भरलेल्या होत्या.  नेपाळी नववर्षानिमित्त.  लेक साईड रोड आणि परिसरातली बरीच हॉटेल धुंडाळल्यावर हॉटेल सेंटर लेक मधे उद्यासाठी रूम मिळाली. मग पोटाचा प्रश्न सोडवला.

दुपारचं जेवण ...  चाऊमिन

द कोस्ट हॉटेल मधे परत आल्यावर माझ्यासाठी हेली एअर नेपाळ ने फोटो आणि सर्टिफिकेट पाठवले आहे काय अशी विचारणा केली.  रूम मधे जाऊन आराम केला.  पहाटेपासून संध्याकाळ पर्यंत हुंदळल्यावर संध्याकाळी पाच ते सहा माझी आरामाची वेळ.  रिसेप्शनवरच्या मुलाने मला फोन करून सांगितले तुमचं सर्टिफिकेट आणि फोटो आले आहेत.

हेली एअर नेपाळ ने मला दिलेले सर्टिफिकेट

पाऊस थांबल्यावर बाहेर पडलो.  मी काल राहिलो होतो त्या शेजारच्या लेक ब्रीझ हॉटेलच्या मालकाबरोबर बोलून उद्या सकाळचा बेत ठरवला.  अन्नपूर्णा पर्वतरांगेवर होणार सूर्योदय बघायला सारंगकोटला जायचं.  सकाळी सव्वापाचला निघून त्याच्या गाडीतून सारंगकोटला जाऊन यायचे आठशे नेपाळी रुपये.  म्हणजे आपले पाचशे.

कालच्याप्रमाणे आजही लेक साईड रोडला लांबलचक फेरफटका आणि योग्य ठिकाण बघून जेवण.  दुपारी एक दुकान बघितलं होतं तिथे थोडं शॉपिंग.

लेक साईड रोडकडेचं एक दुकान

एका दुकानात नेपाळी नवी जुनी नाणी आणि पोस्टाचे स्टॅम्प मिळाले.

नेपाळ सफर - दिवस पाचवा - पोखरा

माझा आजचा दिवस सुरु झाला पावणेपाच वाजता.  आज अन्नपूर्णा शिखरांवर उजाडणारा सूर्योदय पाहायचा बेत होता.  काल संध्याकाळी आणि रात्री भरपूर पाऊस पडला.  जर पाऊस चालू असला तर सूर्योदय पाहायला जायचे नाही, त्याऐवजी सिटी टूरला जायचे असे लेक ब्रीझ हॉटेलच्या मालकाबरोबर ठरले होते.  आता पहाटे पाऊस पूर्णपणे थांबला होता.  अन्नपूर्णा शिखरांवर होणार सूर्योदय पाहण्याचा योग आज माझ्यासाठी होता तर.

ठरल्या वेळेला म्हणजे सव्वापाच वाजता सारंगकोटला जायला निघालो.  Hyundai i10 गाडी होती.  सारंगकोटला जायला पंचवीस मिनिटे लागली.  पन्नास नेपाळी रुपये एन्ट्री तिकीट दिले.  सारंगकोट हा पोखरा समोरचा एक डोंगर आहे.  म्हणजे सारंगकोट ह्या नावाचे गाव ह्या डोंगरावर आहे.  ड्रायवरने एका ठिकाणी गाडी थांबवली.  इथून पुढे पायऱ्यांनी जायला सांगितले.  सूर्योदय व्हायला काही मिनिटंच बाकी होती.  मी एकदम वेळेत पोहोचलो होतो.

पायऱ्यांची वाट घेण्याआधी गाडीचा एक फोटो काढला.  नंतर गाड्यांची गर्दी झाली तर आपली गाडी शोधायला उपयोगी पडतो.

पायऱ्यांच्या वाटेने पळत वर निघालो.  समोर दिसणारं दृश्य शब्दात वर्णन कारण्यापलीकडचं होतं.  मोबाइलच्या कॅमेऱ्यात संपूर्ण दृश्य टीपणेही अशक्य होतं.  जमेल तसे प्रयत्न केले.  अजस्त्र पसरलेल्या हिमालयापुढे थोटुकभर मोबाइल तो काय.

अन्नपूर्णा पर्वतरांगेवर पडलेले सूर्याचे पहिले किरण

सूर्यदेव तसे रोजच येतात.  पण त्यांनी इथे हिमालयावर उधळलेली नजाकत इतर कुठेही न सापडणारी.  भन्नाट वगैरे असले सगळे शब्द तोकडे पडलेले.  कशासाठी लोक तडमडत हिमालयात ट्रेकिंगला जातात ते आज इथे समजलं.

जागोजागी पर्यटक मोक्याच्या जागी बसलेले.  पायऱ्यांच्या वाटेने वर पळत राहिलो.  मध्ये मध्ये थांबून फोटोग्राफी.

सूर्योदयाआधीचे काही क्षण

सहा वाजता सूर्योदय झाला.  मी वर वर जातच राहिलो.  आता पायऱ्यांची जागा रस्त्याने घेतली होती.  सव्वा सहाच्या सुमारास डोंगरावरच्या सर्वात उंच ठिकाणी पोहोचलो.

दूरवर अन्नपूर्णा पर्वतरांग आणि समोर खाली पोखरा शहर

माछापुच्छे (फिशटेल) पर्वतावरून आकाशात दूरपर्यंत निघालेला बर्फाचा धूर ...  शब्दात वर्णन कारण्यापलीकडचा.

सर्वात वरच्या ठिकाणाहून

मी खाली जायला निघालो तरी अजूनही पर्यटक वर येतच होते.  आता गाडीपर्यंत उतरून जाताना पायऱ्यांच्या वाटेने न जाता रस्त्याने निघालो.  काहीजण पळत वर येत होते.  सारंगकोटचा डोंगर पळत वर यायचं म्हणजे सातारा अर्धमॅरेथॉनच होईल.

गाडी रस्त्याच्या कडेला उभी करून ड्रायवर थांबला होता.  पावणेआठला आम्ही हॉटेलवर परतलेले होतो.  मनात एकच विचार - आज जर इथे गेलो नसतो तर हा अमूल्य ठेवा गवसला नसता.

द कोस्ट हॉटेलच्या सर्वात वरच्या मजल्यावर ब्रेकफास्ट होता.

द कोस्ट हॉटेल मधला ब्रेकफास्ट

भरपेट ब्रेकफास्ट करून घेतला.  मग फेवा लेक कडे निघालो.  लेक च्या कडेने रस्ता जिथपर्यंत जातोय तिथपर्यंत फेरी मारायचा विचार सुचला.  एका ठिकाणी दोन मुलं काठावरच्या भिंतीवर मजेत बसली होती.

ना कसली धावपळ ना उद्याची चिंता

रस्ता लेक ची बाजू सोडून डोंगरावर जायला लागला तिथून परत फिरलो.  चांगली तासाभराची रपेट झाली.  हॉटेलवर परत येईपर्यंत दहा वाजले.  मी हॉटेलची रूम सोडून बॅगा घेऊन निघालो, आजचा मुक्काम हॉटेल सेंटर लेक.  पोखरा मधल्या तीन दिवसात मी दररोज नवीन हॉटेलमध्ये राहिलो.  जिथे चांगली डील मिळेल तिथे जायचे.

द कोस्ट हॉटेलच्या रिसेप्शन वरच्या मुलाबरोबर बोलताना एक नवीन कल्पना सुचली.  सायकल (म्हणजे माउंटन बाईक) भाड्याने घेऊन फिरायचे.  हा मुलगा सायकलिंग मध्ये तरबेज होता.  त्याने त्याच्या मोबाइल मधले त्याच्या सायकलिंग ट्रिप्सचे अनेक फोटो दाखवले.  सायकल भाड्याने मिळण्याचे एक जवळचे दुकानही सांगितले.  आता मी बॅगा घेऊन द कोस्ट हॉटेल सोडून हॉटेल सेंटर लेकच्या दिशेने निघालो.  त्याने सांगितलेले दुकान दिसल्यावर त्या दुकानात शिरलो.  दुकानातल्या मुलांना द कोस्ट हॉटेलवाल्या त्यांच्या मित्राची ओळख सांगून एक सायकल ठरवली.  तीन तासाचे चारशे नेपाळी रुपये.  म्हणजे आपले दोनशे पन्नास.

हॉटेल सेंटर लेक ला जाऊन रूम घेऊन परत येईपर्यंत साडेबारा झाले होते.  द कोस्ट हॉटेल पासून हॉटेल सेंटर लेक बरेच लांब होते.  त्यात परत जड बॅगा घेऊन चालणं.  सायकल दुकानातल्या मुलांनी मला ठरवलेली सायकल दुसऱ्या कोणाला तरी दिलेली होती.  मग दुसरी एक सायकल बघितली.  तीन तासात कुठपर्यंत जाऊन येत येईल ह्याची चौकशी सायकल दुकानातल्या मुलांबरोबर केली.  ह्या लेक साईड रस्त्याने सरळ जात पामे गावापर्यंत जाऊन परत यायचे ठरवले.

गियरची सायकल मी पहिल्यांदाच चालवत होतो.  पुण्यातलं बेसुमार ट्रॅफिक बघता सायकल विकत घ्यायची इच्छा काही होत नाही.

दुपारची वेळ असूनही ऊन असे नव्हतेच.  लेक साईड रस्त्याला वर्दळही फारशी नव्हती.

पोखरा ते पामे सायकल राईड

जसजसा पुढे गेलो तसतसे रस्त्यात खड्डे वाढायला लागले.  फेवा लेकच्या पलीकडच्या बाजूला पोहोचल्यावर तिथल्या सपाट भागात एकापाठोपाठ एक पॅराग्लायडर्स उतरत होते.  हे सगळे सारंगकोटहून उडत होते.  इथे एक मोठा ब्रेक झाला.

फेवा लेकच्या बाजूच्या सपाट भागात उतरणारे पॅराग्लायडर्स

पुढे गेल्यावर डांबरी रस्ता संपून दगड धोंड्याचा ओबड धोबड रस्ता.  तासाभरात पामे गावात पोहोचलो.  पर्यटनाच्या क्षेत्रात आकंठ बुडालेल्या लेक साईड रोडपेक्षा हा भाग पूर्णपणे वेगळा होता.  थोडं पुढे जाऊन यायचं ठरवलं.

पामे गावचा फलक

आता रस्त्याच्या एका बाजूला उंच उंच झाडं.  दुसऱ्या बाजूला दूरवर पसरलेली गवताळ कुरणं.  अधे मधे गाई गुरं चरत होती.  कुरणांपलीकडे दूरवर घनदाट झाडांनी भरलेले डोंगर.

कास्कीकोट भागातलं निसर्गरम्य दृश्य

थोड्या वेळाने रस्ता डोंगराळ भागातून जाऊ लागला.  आणखी पुढे गेल्यावर वंसकोट असा फलक आला.  इथून परतीचा प्रवास सुरु केला.

गुगल मॅप मधून बघितलेली माझी सायकल राईड
पण गुगल मॅप ला समजत नाहीये कि इथे सायकल चालवता येते.  कार आणि चालत असे दोनच पर्याय दाखवतंय गुगल मॅप

पामे गावात फ्राय फिश चांगले मिळतात असे सायकलच्या दुकानातल्या मुलाने सांगितले होते.  थोडी भूकही लागली होती.  पामे गाव आल्यावर एका घराशेजारी सायकल थांबवली.  इथे विचारणा केली.  आज मोठे मासे नाहीयेत, छोटे मासे मिळतील असे सांगण्यात आले.  घरासमोर टेबलं टाकली होती तिथे थांबलो.  मग इथल्या बाईंनी समोरच्या दुकानातून तेल वगैरे साहित्य विकत घेतले.  फ्राय फिश बनेपर्यंत माझा आराम आणि आजूबाजूला फेरफटका झाला.  थोडी फोटोग्राफी झाली.

फोटोग्राफीचा एक प्रयत्न

फ्राय फिश अख्खेच खायचे होते.  तळल्यामुळे कुरकुरीत झाले होते.  नदीचे मासे तसे मला आवडत नाहीत.  पण हे चवदार होते.

पामे गावात मिळालेले फ्राय फिश

बाईंनी नेपाळी तीनशे रुपये बिल सांगितलं.  म्हणजे आपले एकशे नव्वद रुपये.

पोट भरल्यावर ताजातवाना होऊन निघालो.  मला सायकल घेऊन दोन तास झाले होते.  तीन तासात परत जायचा माझा विचार होता.

मधेच कुठेतरी सायकलच्या सीटची दिशा बदलली.  कधी आणि कशी ते मला कळले नाही.  आता हे सीट फार त्रासदायक झालं.  त्यात रस्ता म्हणजे दगड धोंड्यातून वाट मिळेल तिथून जायचं.  सायकलच्या दुकानापाशी पोहोचलो तेव्हा मी सायकल घेऊन बरोबर तीन तास झाले होते.  माझं तीन तासाचं टार्गेट पूर्ण झालं होतं.  इथे येईपर्यंत ढुंगणाचे इतके हाल झाले कि नवीन ढुंगण बसवून घ्यावंसं वाटत होतं.

सायकल (माउंटन बाईक) तीन तासासाठी भाड्याने घेतली ते दुकान

मी सायकल परत दिली आणि थोड्या वेळात पाऊस सुरु झाला.  पोखरामधे रोज संध्याकाळी पाऊस पडतो.  सायकल परत केल्यावर रमत गमत हॉटेलवर निघालो.  पोखरामधे आलो त्या दिवशी दुपारी मला एका दुकानात नेपाळी नॅशनल फुटबॉल टीमचं टीशर्ट दिसलं होतं.  तेव्हा मी गाडीत होतो.  त्यानंतर लेक साईड रोडच्या दुकानांमधे विचारत होतो ते टीशर्ट आहे का.  इथे ट्रेकिंगचं साहित्य मिळण्याची शेकडो दुकानं.  पण त्या सगळ्या दुकानात फुटबॉल टीमचं टीशर्ट नव्हतं.  आता एका कपडे विकणाऱ्या दुकानात ते टीशर्ट सापडलं.  नऊशे नेपाळी रुपये.  दुकानाच्या मालकाने काहीच किंमत कमी केली नाही.  मला टीशर्ट तर हवं होतं.  घेतलं मग.  नेपाळमधे सगळ्याच वस्तूंचं बार्गेनिंग चालतं.  वस्तू जाऊदे हॉटेलच्या रूमचं पण.

हॉटेलच्या मालकाबरोबर काठमांडूला जाण्याबद्दल चौकशी केली.  साध्या बसने जाण्यापेक्षा टुरिस्ट बसने जा असं त्याचं म्हणणं.  साधी बस थांबत थांबत जाऊन काठमांडूमधे रात्री पोहोचेल.  टुरिस्ट बस संध्याकाळी पोहोचेल, आणि जास्त आरामदायक असेल.  मला लमकी ते पोखरा साध्या बसमधून प्रवासाचा अनुभव मिळाला होताच.  आता काठमांडूला जाण्यासाठी उद्या सकाळी सातच्या टुरिस्ट बसचे तिकीट काढले.  टुरिस्ट बस ह्या हॉटेलपासून जवळच असलेल्या ठिकाणाहून सुटणार होती.  चालत पंधरा मिनिटांचे अंतर.

तासभर आराम करून बाहेर पडलो.  कालच्याप्रमाणे आजही लेक साईड रोडला लांबलचक फेरफटका आणि योग्य ठिकाण बघून जेवण. उद्या १४ एप्रिलला नेपाळी नवीन वर्षाचा पहिला दिवस.  त्यानिमित्त लेक साईड रोड वर काही कार्यक्रम असतात असं काहींच्या बोलण्यातून वाटलं होतं.  इथे बघतो तर कार्यक्रम वगैरे काही नाहीत.  आपल्याकडे ३१ डिसेंबरला संध्याकाळपासून रात्रीपर्यंत रस्त्यारस्त्यावर टाळकी बोंबलत फिरतात तशीच नेपाळी टाळकी फिरत होती.

उद्या सकाळी काठमांडूकडे प्रयाण.

नेपाळ सफर - दिवस सहावा - पोखरा ते काठमांडू

रोजच्याप्रमाणे सकाळी सहाच्या आधी उठलो.  आज पोखराहून काठमांडूकडे प्रयाण.  सातला बस सुटणार होती.  वेळेत आवरून रूम सोडून हॉटेलमधून निघालो.  चालत बस स्थानक गाठायला वीसेक मिनिटं लागली.

बस स्थानकात वीस पंचवीस बस लागलेल्या.  त्यांच्यातून माझी बस शोधून काढली.  मोठी बॅग बसच्या डिक्कीत दिली.  मला तिकीट देताना सर्वात शेवटच्या रांगेतली सीट दिली होती.  आता बसचा चालक मला पुढे केबिनमधे घ्यायला तयार झाला.

काठमांडूला जायच्या तयारीत

बसमधे चक्क फ्री वायफाय होते.  पासवर्ड केबिनच्या दारावर लिहिला होता.  मी काही त्यात पडलो नाही.  प्रवासातल्या पाच तासांची शांतता कशाला उगाचच भंग करायची.

बसमधे बहुतेक सर्व विदेशी पर्यटक होते.  पोखराला जाणाऱ्या आठ दहा बस बरोबरीने निघाल्या.  पोखरातून बाहेर पडण्याचा रस्ता सकाळच्या वेळी रिकामाच होता.  दूरवरून उंचच उंच बर्फाच्छादित पर्वतशिखरे खुणावत होती.  नुसते रस्त्यारस्त्यांवरून फिरू नका.  या कधीतरी इकडे जमेल तेव्हा.

पोखरा मधले रस्ते
पलीकडे उंचच उंच बर्फाच्छादित पर्वतशिखरे

एका स्टॉपला एक जाड बाई आणि त्यांचा आठेक वर्षांचा मुलगा बसमधे चढले आणि केबिनमधे आले.  आधीच आम्ही तीन जण होतो.  आता दाटीवाटीने कसेतरी बसलो.  ह्या बाई ड्रायव्हरच्या ओळखीच्या होत्या.  त्या बहुदा तिकीट न काढता आलेल्या होत्या.  म्हणून केबिनमधे बसल्या होत्या.  मी चालकाला पुढची एखादी सीट आहे का विचारले.  त्याने थोड्या वेळाने मला शेवटून दुसऱ्या रांगेतली सीट दिली.  शेवटच्या रांगेत एक चिनी माणूस बसला होता.  बाकी शेवटच्या दोन रांगा रिकाम्या होत्या.

साडेनऊला बस नाश्त्यासाठी एका चांगल्या जागी थांबली.  मी पुरी भाजी खाल्ली.  चहा कॉफीच्या भानगडीत पडलो नाही.

पोखराहून काठमांडूला जाताना ...
निसर्गरम्य परिसर

बस मधे जमेल तशी झोप पूर्ण केली.  दोन सीटच्या जागेत जमेल तसे पसरून झोपलो.

चारच्या सुमारास बस काठमांडूला पोहोचली.  बस थमेलच्या आसपास कुठेतरी थांबली होती.

पोखरा ते काठमांडू प्रवास, नंतर गुगल मॅप मधे पाहिलेला

  थमेल किती लांब आहे, कसे जायचे ह्याची चौकशी केली.  काठमांडूमधे थमेल ह्या ठिकाणी अनेक हॉटेल्स आहेत आणि हि जागा राहण्यासाठी योग्य आहे असे वाचले होते.  पण जड बॅगा घेऊन हॉटेल शोधणे नको होते.  हॉटेल फेवा दर्शन जवळच सापडले.  ह्यात रूम घेतली.  रूम स्वच्छ नव्हती.  पण आता दुसरे हॉटेल शोधात फिरणे नको होते.  आवरून जेवायला हॉटेलच्या गच्चीवर गेलो.  थुक्पा मागवले.  थुक्पा म्हणजे सूप आणि नूडल्स एकत्र.  ते बनवायला आणि द्यायला ह्यांनी पाऊण तास वेळ काढला.

हॉटेलच्या गच्चीतून दिसलेले काठमांडू

पोट भरल्यावर हॉटेलच्या बाहेर पडून परिसराची पाहणी सुरु.  उद्यासाठी दुसरं हॉटेल शोधणं भाग होतंच.  हॉटेलच्या समोरच एक ट्रॅव्हल एजन्टचं दुकान होतं.  ह्याच्याकडे काठमांडूहून काकरविटाला जायच्या बसची चौकशी केली.  ह्याचं म्हणणं इतक्या लांब बसनी कशाला जाता.  विमानाने जा.  हा पर्याय योग्य होता.  हॉटेलच्या रूम वर जाऊन पैसे घेऊन आलो.  काठमांडू ते भद्रपूर विमान तिकीट घेतले.  येति एरलाईन्सचं दुपारचं दोन वाजून पस्तीस मिनिटांचं फ्लाईट होतं.  पाच हजार दोनशे नेपाळी रुपये.  म्हणजे आपले तीन हजार दोनशे पस्तीस.

मग पुढचे तीन तास चहुबाजूंचे रस्ते धुंडाळले.  मला गल्लीबोळाचे रस्ते समजत नाहीत.  त्यामुळे मी एकच रस्ता पकडून लांबवर जाऊन येतो.  जाता येताना डाव्या उजव्या बाजूच्या रस्त्यांवर थोडं पुढंपर्यंत जातो.

एक चांगलं हॉटेल सापडलं.  तिबेट पीस इन्.  रिसेप्शन वरचा मुलगा मला दोन हजार नेपाळी रुपयात रूम द्यायला तयार झाला.  त्याला एक हजार नेपाळी रुपये ऍडव्हान्स दिला.  उद्याच्या राह्यचीही चांगली सोय झाली आणि काठमांडूहून बॉर्डर पर्यंत जायचीही.  आता उद्या निश्चिन्तपणे काठमांडू भ्रमंती.

थोडं पुढे गेल्यावर एक फुटसॉल कोर्ट दिसले.  मुलं खेळत होती.  तिथे थोडा वेळ थांबलो.

काठमांडू मधले फुटसॉल कोर्ट

आम्ही दर शनिवारी खेळतो त्या T29 एवढेच होते हे फुटसॉल कोर्ट.  हि मुलं शनिवारी संध्याकाळी एका तासाचे २२५० नेपाळी रुपये देऊन खेळत होती.  म्हणजे आपले चौदाशे.

ह्या रस्त्याला जेवण्यासाठी एक उत्तम ठिकाण सापडले.

थुक्पा म्हणजे सूप आणि नूडल्स एकत्र
चाऊमिन म्हणजे रस्सा नसलेल्या नूडल्स (आपल्याकडे आपण ज्याला नूडल्स म्हणतो त्या)
आणि मोमोंचे पंधरा प्रकार मी पहिल्यांदाच पाहिले

मेनू कार्डाचे फोटो काढले.  मेनू कार्ड मधल्या किमती नेपाळी रुपयांमध्ये आहेत.  आपले शंभर रुपये म्हणजे नेपाळी एकशेसाठ रुपये.

नेपाळी पारंपरिक जेवणाला खाना सेट म्हणतात

दुपारच्या प्रवासात जेवण ठीकसं झालंच नव्हतं.  आता भरपेट जेऊन घेतले.

उद्या सकाळी लवकर उठून चंद्रगिरी हिल ह्या ठिकाणी भेट द्यायचा बेत होता.

आजचा पहिला कार्यक्रम चंद्रगिरी हिल.  काठमांडू मधे असाल तर ह्या जागी अवश्य भेट द्या, आणि सकाळीच इथे जा, असे माझ्या काठमांडू बद्दलच्या अभ्यासात मी वाचले होते.  तिथे जाण्यासाठी गाडी न ठरवता मी लोकल बस ने जायचे ठरवले.  सकाळी सहा पासून तिथे जाण्यासाठी लोकल बस असतात असे काल कळले होते.  हॉटेल मधून सव्वासहाच्या सुमारास बाहेर पडलो.  चंद्रगिरी हिल जाण्यासाठी लोकल बस कुठे मिळेल अशी रस्त्यावर सापडलेल्या माणसांकडे चौकशी केली.  इतक्या सकाळी रस्त्याला फारसे कोणी नव्हते.  अचूक उत्तर देणारे कोणीच सापडले नाहीत.  असं होतं कधीकधी.  आपण एखाद्या ठिकाणाला भेट द्यायला दुरून आलेले असतो.  आणि त्या गावच्या लोकांना त्या ठिकाणाचा पत्ताच नसतो.  थोडं अंतर चालत गेलो एका हायवे पर्यंत.  इथून सोलंकी पर्यंत बस घेऊन तिथून दुसऱ्या बसने जावं लागतं असं कळलं.  सोलंकीला जाणारी लोकल बस मिळाली.

काठमांडू मधले धुळीने भरलेले रस्ते
रस्त्याच्या दुतर्फा खुरटी घरं, दुकानं

आपल्या देशाला, व्यवस्थेला, मोदींना शिव्या घालणाऱ्या लोकांना इथे काठमांडूमधे राहायला पाठवून दिले पाहिजे महिन्याभरासाठी.  बरेचसे सरळ होऊन परत येतील.

अखंड धुळीने भरलेले काठमांडू शहर ट्रिप ऍडव्हायजर वेबसाईट मधे इतक्या भारी रेटिंग देऊन कशाला दाखवतात हे मला अजिबात कळले नाही.  ह्यापेक्षा पोखरा नक्कीच भारी आहे.  ट्रिप ऍडव्हायजर आणि इतर सर्व ट्रॅव्हल वेबसाईट बहुसंख्य ग्राहकांना रुचेल ते आणि त्यातून त्यांचा स्वतःचा फायदा ज्यात होईल तेच दाखवतात.  ऑफबीट डेस्टिनेशन्स, धोपट मार्ग सोडून बघण्याची ठिकाणं असे सर्व इथे सापडत नाही.  गूगल मॅप पिंजून काढला तर अशा जागा कळतात.  हाताशी भरपूर वेळ ठेऊन स्वतः केलेली भटकंती हा सर्वात उत्तम मार्ग.

मी बसलेल्या लोकल बसचा चालक हुशार नव्हता.  मला उतरायचा स्टॉप येऊन गेला तरी मी बसलेलोच होतो.  आजूबाजूच्या प्रवाशांना विचारल्यावर लक्षात आले.  खरंतर स्टॉप चे नाव कलंकी होते.  सोलंकी नव्हे.  मग बस मधून उतरून चौकशी केली.  रस्ता ओलांडून उलट्या दिशेला जाणारी लोकल बस पकडली.  रस्त्यांची दुर्दशा बघवत नव्हती.  एका देशाच्या राजधानीमधे आपण फिरतोय असे अजिबात वाटत नव्हते.  नेपाळ हा गरीब देश आहे हे ऐकून होतो.  पण इथली परिस्थिती इतकी वाईट असेल असे वाटले नव्हते.

तसे बघितले तर माझी हि ट्रिप फारच यशस्वी होत होती.  बागेतल्या फुलांवर बागडणाऱ्या फुलपाखरांप्रमाणे मला फक्त लोकप्रिय पर्यटन स्थळांना भेटी द्यायच्या नव्हत्या.  इथे सर्वसामान्य लोक कसे राहतात, शहरातले आणि खेड्यातले दोन्ही, वगैरे अनुभवायचे होते.  "Like a local" हि ह्या ट्रिप ची travel style मी आधीपासूनच ठरवून आलो होतो.  त्याची प्रत्यक्षात पूर्णता होताना wanderlust का काय म्हणतात ते दिल्ली सोडल्यापासून भरभरून पीत होतो.

माझी कलंकी ला उतरून पुढची चौकशी.  इथून चंद्रगिरी हिल कडे जाणारी बस घेतली.  एका ठिकाणी उतरून पुढे काही अंतर चालत जायचे होते.

डोंगरमाथ्यावर जाण्यासाठी केबल कार आहेत.  केबल कार स्टेशनला साडेसातला पोहोचलो.  आठ वाजता तिकीट काउंटर सुरु होईल असे कळले.  आठच्या आधीपासूनच तिकीट काउंटरच्या खिडक्यांसमोर रांगा लागल्या.  सार्वजनिक ठिकाणी शिस्त, संयम वगैरेच्या बाबतीत नेपाळी लोक भारतीयांसारखेच.

केबल कार स्टेशनवरचे तिकीट काउंटर
अजून तिकिटं द्यायला सुरुवात व्हायचीये

रांगेत उभं राहून तिकीट घेतले.  भारतीयांसाठी अकराशे वीस नेपाळी रुपये तिकीट होतं.  म्हणजे आपले सातशे रुपये.  आत्तापर्यंत केबल कार स्टेशनमधे जाण्यासाठी आणखी एक भलीमोठी लाईन बनली होती.  हातात तिकीट आल्यावर आता त्या लाईन मधे थांबलो.  केबल कार भराभर जात होत्या.  रांगेतून पुढे सरकत सरकत एकदाचा साडेनऊ वाजता मी केबल कार मधे बसलो.  इथले तिकीट घेतल्यानंतर सात दिवसात वापरायचे असते.  हे तिकीट काठमांडू मधल्या काही हॉटेल्स मधेही मिळते.  जर हा रांगेतला दीड तासाचा वेळ वाचवायचा असेल तर काठमांडू मधून तिकीट घेऊन इकडे या.  मला माहिती नसल्यामुळे मी दीड तास रांगेत होतो.

केबल कार स्टेशन

एकेक केबल कार डाव्या बाजूने थोड्या थोड्या वेळाने खाली येत होती.  अर्धगोल फिरून उजव्या बाजूने वर जात होती.  अर्धगोल फिरताना केबल कार हळू पुढे सरकत होत्या.  तेवढ्यात आत बसून घ्यायचे.  अर्धगोल वळून जायला येण्याआधीच केबल कारची स्वयंचलित दारं उघडत होती.  माणसं बसल्यानंतर दारं बंद होत होती.  एका केबल कार मधे दोन्ही बाजूला तीन तीन अशी सहा माणसं बसायला सीट.

केबल कार स्टेशन पासून वर जायला सुरुवात

उंच जागांवर जाण्याची भीती असणाऱ्यांनी केबल कारच्या प्रवासात सावध रहावे.  खरंतर उंच जागांची भीती घालवण्यासाठी ह्या केबल कारपेक्षा उत्तम जागा नाही.  एकदा आत शिरलात कि दारं बंद आणि केबल कार वर वर सरकायला सुरुवात.  मग कितीही बोंब मारा.  डोंगरावरच्या स्टेशन वर पोहोचल्यावरच त्यातून बाहेर पडायचं.

अडीज किलोमीटरचं अंतर पार करून केबल कार दहा मिनिटात डोंगरावरच्या स्टेशन वर पोहोचली.  हा डोंगर चालत चढायचा झाला तर अर्धा दिवस गेला असता.  हा संपूर्ण डोंगर गर्द झाडीने भरलाय.

डोंगरावरून बघताना ... डावीकडची केबल कार स्टेशन मधे येतेय आणि उजवीकडची स्टेशन मधून खाली जातेय

इथे पर्यटक होते पण गर्दी अशी कुठे नव्हती.  सर्वच्या सर्व नेपाळीच दिसत होते.  आचरट विचरट पर्यटक कोणीच नव्हते.  तसा थोडाफार कचरा केला होता नेपाळी पर्यटकांनी.  आपल्याप्रमाणेच नेपाळी लोकही सार्वजनिक ठिकाणी जिकडे तिकडे कचरा करतात.  इथे कचरा उचलायला सफाई कर्मचारी होते.  काठमांडूच्या रस्त्यांवर ढिगाढिगाने कचरा.

इथल्या उंचीची जाणीव करून देणारे फलक काही ठिकाणी लावलेत.

इथल्या उंचीची जाणीव करून देणारा एक फलक

पोखरातल्याप्रमाणे इथेही पॅराग्लायडिंग आणि झिप लाईन करण्याचा विचार आहे.

भालेश्वर महादेव मंदिर

भालेश्वर महादेव मंदिर आणि ह्या पर्वताला नेपाळच्या इतिहासात महत्वाचं स्थान आहे.  गोरखा साम्राज्याचे राजे पृथ्वी नारायण शाह एकदा ह्या पर्वतावर आले आणि त्यांनी इथून दूरदूर पर्यंत पसरलेली काठमांडू व्हॅली पहिली.  अनेक प्रयत्नांनंतर त्यांनी काठमांडू व्हॅली जिंकून घेतली.  त्याकाळी नेपाळ मधे अनेक छोटे मोठे राजे आपापल्या प्रदेशांवर राज्य करत होते.  गोरखा साम्राज्याचे राजे पृथ्वी नारायण शाह ह्यांनी सर्व छोट्या मोठ्या राज्यांना एकत्र करत अखंड नेपाळ राज्याची स्थापना केली.

नेपाळच्या इतिहासातील एक महत्वाचा प्रसंग दाखवणारं भित्तीचित्र

भालेश्वर महादेव मंदिराबद्दल ज्या ऐतिहासिक कथा आहेत त्या एका फलकावर वाचायला मिळाल्या.

भालेश्वर महादेव मंदिराच्या परिसरात

खादाडीसाठी इथे अनेक पर्याय होते.  पण खादाडी करण्यासाठी मी इथे आलेलो नव्हतो.

वरच्या केबल कार स्टेशन मधे काहीच गर्दी नव्हती.

केबल कार मधून दिसणारा डोंगर, गर्द झाडी, आणि दूरवर खाली काठमांडू परिसर
ढगाळ हवामानामुळे दृश्यमानता कमी होती

नेपाळ सफर - दिवस सातवा - काठमांडू

आज ढगाळ हवामानामुळे दृश्यमानता कमी होती.

खालचं केबल कार स्टेशन दिसायला लागलं

आता बघतो तर तिकीट काउंटर समोरची लाईन संपलेली होती.  अकराच्या सुमारास आल्या रस्त्याने परत निघालो.  टेकडीच्या पायथ्याला बस स्टॉप होता जिथून मी बस सोडून चालत आलो.  तिथे पोहोचल्यावर थोड्या वेळाने लोकल बस आली.  सकाळच्या अनुभवाने आता मला माहीत होते कुठे जायचेय ते.  आधी कलंकी आणि मग सोरखुट्टे.  कलंकीला उतरल्यावर पुढची बस घ्यायला बस स्टॉप शोधून तिथे थांबलो.  इथे प्रचंड गर्दी.  आलेल्या बस आणि मायक्रो एकतर तुडुंब भरून येत होत्या आणि ज्यांच्यात काही थोडीफार जागा शिल्लक होती ती इथली माणसं उड्या टाकून मिळवत होती.  एक रिकामी मायक्रो येत असताना मी आधीच हेरली आली त्यात जागा मिळवली.  सोरखुट्टे स्टॉपला उतरून हॉटेल तिबेट पीस इन् ला चालत गेलो.  आता तासभर आरामाची गरज होती.

काठमांडू दरबार स्क्वेअर हि जागा इथून जवळच आहे असं मला कळलं होतं.  हॉटेलच्या रिसेप्शनवरच्या मुलाबरोबर ह्याची खातरजमा करून तिथे जायला निघालो.  हॉटेल पासून सरळ रस्ता काठमांडू दरबार स्केअर पर्यंत होता.  वाटेत एका ठिकाणी जेवणाला थुक्पा खाल्ल्या.

थुक्पा, म्हणजे सूप आणि नूडल्स एकत्र

काठमांडू दरबार स्क्वेअर हि जुन्या काळची भलीमोठी जागा दिसत होती.  काठमांडू मधला एक ऐतिहासिक भाग. भारतीयांसाठी तिकीट होतं एकशे पन्नास नेपाळी रुपये.  नेपाळयांसाठी तिकीट नाही.  तिकिटाबरोबर एक छापील पत्रक मिळालं ज्याच्यात इथला नकाशा होता आणि सर्व ठिकाणांची थोडक्यात माहिती होती.  मी कुठल्या रस्त्यावरून आलो ते बघून ठेवले.  कारण इथे सर्व रस्ते एकसारखेच दिसत होते.  परत जाताना गडबड नको.

पर्यटकांप्रमाणेच भिकारी आणि रिकामटेकडेही अनेक दिसत होते.  काही ठिकाणी स्थानिक विक्रेत्यांनी जागा काबीज करून दुकानं मांडलेली.

एका गाईडने माझ्यासमोर थोडी बडबड केली.  मी काही त्याला गाईड म्हणून घेतला नाही.

एका मंदिरासमोर दगडात कोरलेले भलेमोठे सिंहासारखे प्राणी

ह्या इमारती आणि देवळं बाराव्या ते अठराव्या शतकात बांधलेली आहेत.  २०१५ साली झालेल्या भूकंपात इथल्या सगळ्याचंच कमी अधिक प्रमाणात नुकसान झालं आहे.  जागोजागी लाकडी टेकू लावलेले आहेत.  जपानी मदतीतून काही इमारतींचं जीर्णोद्धाराचं काम चालू आहे.

जपान्यांना हे चांगलं जमतंय.  भारताला का जमू नये?
अहो आपल्याला आपलेच प्रश सोडवताना नाकीनऊ येतायत.  शेजारी देशाला कुठनं मदत करताय

छापील पत्रकात बघून सर्व वास्तू, देवळं ओळखणं अवघड होतं.  जमेल तेवढं समजून घेतलं.  वेळेचा तुटवडा नव्हताच.  एका जागी परत परत फिरल्यावर दरवेळी नवीन काहीतरी सापडतं.

द्वारपाल

इथल्या ऐतिहासिक इमारतींच्या बांधकामात लाकडाचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला आहे.  सगळीकडे लाकडात आणि दगडात सुरेख कोरीवकाम केलेलं.  लाकडातलं कोरीवकाम बऱ्याच ठिकाणी झिजलंय.

गड किल्ल्यांच्या भिंतींवर, ऐतिहासिक स्थळांवर आपापली आणि आपल्या नसलेल्या मैत्रिणींची नावं अजरामर केलेली आपण भारतभर पहातो.  कोणी पाश्चिमात्य व्यक्तीने आपलं नाव ऐतिहासिक स्थळी अजरामर केलेलं पहिल्यांदाच पाहिलं

इथे फिरताना एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली.  गतकाळचे वैभव मोडीत निघालेले, आणि सध्या (काही कारणांमुळे) दुर्लक्षिलेला असा हा भाग.  युनेस्को वर्ल्ड हेरिटेज साईट जरी असला तरी इथली आजची परिस्थिती खूपच वाईट दिसली.  काय करणं असतील ह्या अशा अवस्थेची ते मी शोधायचा प्रयत्न केला नाही.  आपण आपली ऐतिहासिक ठिकाणं, वास्तू सांभाळतो का?  शनिवार वाडा,  प्राचीन देवळं,  गड किल्ले हि काही प्रातिनिधिक उदाहरणं.  आपल्याला जे जमत नाही ते दुसऱ्याला शिकवायला जाऊ नये.

गतकाळचं वैभव  ...  आणि आजची अवस्था

काठमांडू मधल्या तीन दरबार स्क्वेअर जागांपैकी हि एक.  ऐतिहासिक काळापासून काठमांडू भागात रहाणाऱ्या नेवार लोकांनी ह्या परिसरांची निर्मिती केली.

एका वास्तूच्या चौथऱ्यावर दोन माणसं जुन्या नाण्यांच्या पसाऱ्यात बसली होती.  ह्यांच्याकडे ढिगाढिगानी ऐतिहासिक नाणी होती.  पण मी ह्या विषयात तज्ज्ञ नसल्याने त्यांच्याकडे गेलो नाही.

एका अजस्त्र लाकडी ओंडक्यावरची कलाकृती

 प्रचंड मोठे लांबलचक लाकडी ओंडके एक दोन ठिकाणी होते.

अप्रतिम कोरीवकाम

इथल्या काही वास्तू २०१५ साली झालेल्या भूकंपात पूर्णपणे उध्वस्त झाल्या.  नारायण मंदिराचा फक्त चौथरा उरलाय.  दहा फूट उंच भलामोठा चौकोनी चौथरा.  त्यावर तीन मजली मंदिर होतं.  आता फक्त फलक उरलाय.

भूकंपात जमीनदोस्त झालेलं नारायण मंदिर.  आता फक्त फलक उरलाय.

इथून हॉटेलकडे जायच्या रस्त्यावर काही अंतरापर्यंत आजुबाजुला जुन्या काळच्या इमारती, वास्तू, देवळं होती.

आज दिवसभर बरीच पायी भटकंती झाली होती.  आता संध्याकाळी आरामाची वेळ.  हॉटेलवर तासभर आराम.  नंतर निघालो थमेल काय आहे ते बघायला.  तासाभरात जमेल तेवढे रस्ते धुंडाळले.  नंतर योग्य ठिकाण बघून जेवण.

उद्या दुपारी काठमांडू ते भद्रपूर विमानाने आणि पुढे बॉर्डर जवळच्या काकरविटा पर्यंत जाऊन तिथे मुक्काम.  उद्या सकाळचा बेत काय करावा ते उद्याच बघू.

नेपाळ सफर - दिवस आठवा - काठमांडू ते विर्तामोड

आज दुपारी काठमांडू सोडून येति एअरलाईन्स फ्लाईट ९२५ ने भद्रपूरला जायचे.  दुपारी दीडपर्यंत काठमांडू एअरपोर्टला पोहोचायचे होते.  तोपर्यंत काठमांडू मधे भ्रमंती करायला वेळ होता.  परवा पोखराहून काठमांडूला येताना आणि काल हॉटेलवरून चंद्रगिरी हिलला जाताना रस्त्याच्या बाजूला तीन मोठ्या मुर्त्या दिसल्या होत्या.  त्या ठिकाणी जायचे ठरवले.  तिथे लोकल बसने कसे जायचे ते हॉटेलच्या रिसेप्शनवरच्या मुलाला विचारले.  तिथे जायला मायक्रो मिळेल असं त्याने सांगितलं.  मायक्रो म्हणजे आपल्या मारुती ओम्नी सारखी पण ओम्नी पेक्षा मोठी गाडी.  स्वयंभू ह्या ठिकाणी मला जायचं होतं.

स्वयंभू इथल्या बस स्टॉपचं नाव आहे.  मला आधी वाटलं होतं मी जातोय त्या तीन मोठ्या मुर्त्यांच्या जागेलाच स्वयंभू म्हणतात.  तिथे गेल्यावर तिथला फलक बघून कळलं, हे होतं साक्या महाकाला मंदिर.  इंग्रजी स्पेलिंग नुसार साक्या महाकाला, आणि योग्य शब्दात शाक्य महाकाल.  मागच्या बाजूच्या एका गल्लीत मायक्रो चा स्टॉप होता.  मायक्रो मधून उतरल्यावर कळतच होतं आपण एखाद्या मंदिराच्या जवळपास आहे.  माणसांची वर्दळ.  रस्त्याच्या कडेला छोटे मोठे विक्रेते.

सूर्योदय

सूर्योदयाआधीचा एक तास म्हणजे golden hour.  कुठेही गेलो तरी दिवसातली हि वेळ सर्वोत्तम असते.  इथल्या प्रसन्न वातावरणात हि वेळ कधी संपूच नये असं वाटत होतं.  बरं झालं इथे दुपारी किंवा संध्याकाळी नाही आलो.

धूप जाळण्याचं ठिकाण इथेही होतं.  भूतान मधल्या मोनॅस्टरिंच्या परिसरात असं धूप जाळण्याचं ठिकाण मी पाहिलं होतं.

धूप जाळण्याचं ठिकाण

एका बाजूला "लॅम्प ऑफरिंग रूम" म्हणजे "बत्ती बालने घर" होतं.  आलेले भाविक तिथे दिवे लावत होते.

दिवे लावण्यासाठी जागा

एका खोलीत मोठं प्रेयर व्हील होतं.  एका लांबलचक भिंतीवर बुद्धाच्या जीवनातील प्रसंग कोरलेले होते.

भिंतीवर कोरलेले बुद्धाच्या जीवनातील प्रसंग

कुटुंबीयांबरोबर धार्मिक स्थळी गेल्यावर "देव देवळात नाही" अशा अवस्थेत बाहेरच थांबणारा मी.  फारतर आतमध्ये डोकावून येणारा.  पण इथल्या भारलेल्या वातावरणातून लगेच निघून जाणं अशक्य होतं.

ह्या तीन मोठ्या मुर्त्यांनी परिसर भारून टाकलेला

परत जायचा बस स्टॉप मी येताना उतरलो तो नसणार हे लक्षात आले.  कारण त्या छोट्याशा गल्लीत one way होता.  मंदिराच्या पुढच्या बाजूने बाहेर पडून सोरखुट्टेला जाणारी मायक्रो कुठे मिळेल ते शोधून काढले.  इतक्या सकाळी अजून गर्दी नव्हती.  त्यामुळे मायक्रोमधे कोंबून कोंबून भरायला माणसं नव्हती.  दुपारी गर्दी झाली कि मायक्रो मधे अशक्य प्रकारे माणसं कोंबली जातात.  सोरखुट्टे हा माझा स्टॉप आल्यावर मायक्रो मधून उतरलो.  कालच्या लोकल बस आणि मायक्रो मधून गर्दीच्या वेळी फिरण्याच्या अनुभवामुळे मी आता तरबेज झालो होतो.  मायक्रो मधून उतरल्यावर मी फोटो काढला.

मायक्रो

स्टॉप पासून तिबेट पीस इन् जवळच होते.  भरपेट ब्रेकफास्ट करून घेतला.  हॉटेलच्या रिसेप्शन वरच्या मुलाबरोबर आणि हॉटेलच्या मालकाबरोबर भरपूर गप्पा मारल्या.  मला एक वाजता एअरपोर्टला पोहोचायचं होतं.  मधल्या वेळात एक ठिकाण बघण्याचा वेळ होता.  कोपान मोनॅस्टरी बद्दल विचारलं तर हे ठिकाण एअरपोर्ट पासून फार लांब नाही असं कळलं. आधी कोपान मोनॅस्टरी बघून मग एअरपोर्टला जाण्यासाठी टॅक्सी ठरवली.  अठराशे नेपाळी रुपये.  म्हणजे आपले अकराशे.

एक चाबरा राजस्थानी माणूस त्याच्या रूममधून इथे आला.  आमच्या गप्पात सहभागी झाल्यावर त्याने भारतीय अर्थव्यवस्था, मोदी, रामदेव बाबा, हिंदु धर्म सगळ्याला हाडतुड करत शिव्या शाप द्यायला सुरुवात केली.  घराबाहेर पडल्यावर अशी ना ना तऱ्हेची माणसं भेटतात.  फक्त स्वतःच्या बिझनेस पुरता विचार करणारा ह्या हॉटेलचा मालक, तोंड उघडलं कि गटार वाहणारा हा राजस्थानी, मागच्या दोन वर्षातले स्वतःमधले बदल मोकळेपणाने बोलून दाखवणारा साध्या सरळ स्वभावाचा विवेक, भूतानच्या ट्रिपमधलं खत्रूड भांडकुदळ कुटुंब, ट्रेकला येताना सर्वांसाठी अप्रतिम चवीच्या भाकऱ्या आणि ठेचा गाठोड्यात बांधून आणणारे सुरेश भाग्यवंत,  गावाकडच्या छोट्या रस्त्यावर कसलाही विचार न करता सहाव्या गियरमधे गाडी चालवणारा ऑफिसमधला सहकारी, निगर्वी निर्भीड सह्यमित्र स्वप्नील खोत.  जितकी भ्रमंती करावी तितके नानाविध रंग दिसतात.  नाहीतर घरबशांसाठी टीव्ही आहेच.  कुठेच जायची गरज नाही.  टीव्हीतच सगळं पाहून घ्यायचं.  असो.  टॅक्सी आली आणि सगळ्यांना नमस्ते करून मी निघालो.

आता सगळे रस्ते ट्रॅफिकने भरलेले.  सगळीकडे नियमांची ऐशी तैशी.  मिळेल तिथून मिळेल तशी वाट काढत आपली गाडी पुढे हाकायची.

काठमांडू मधल्या अरुंद रस्त्यांवरचं सकाळचं ट्रॅफिक

हि जुनी मारुती 800 कुठच्या काळची होती कोण जाणे.  ड्रायव्हरशी बोलल्यावर इथल्या गाड्यांबद्दल चार गोष्टी समजल्या.  नेपाळमधे गाड्या बनत नाहीत.  इथे बऱ्याचशा गाड्या भारतातून येतात.  गाडी खरेदी करताना नेपाळ सरकार दोनशे टक्के टॅक्स लावते.  त्यामुळे गाड्यांच्या किमती आकाशाला भिडलेल्या.  हि गाडी अठरा वर्ष जुनी होती.  नेपाळमधे गाड्या वीस वर्षापर्यंत वापरता येतात.  अजून दोन वर्ष हा ड्रायव्हर हि गाडी चालवणार.  आपल्याकडे पाच वर्ष झाली कि लोकं गाडी विकायला काढतात.

कोपान मोनॅस्टरी काठमांडूच्या बाजूच्या एका टेकडीवर आहे.  इथे जाणारा रस्ता रस्ता म्हणजे एक दिव्यच होतं.

कोपान मोनॅस्टरीकडे जाणारा रस्ता

पावणेअकराला कोपान मोनॅस्टरीच्या गेट समोर पोहोचलो.  गेट बंद होतं.  ड्रायव्हरने मला गेटबाहेरच सोडलं आणि आत जायला सांगितलं.  मी गेटजवळ जाऊन रखवालदारांना "नमस्ते" आवाज दिला.  एक रखवालदार माझ्याशी बोलायला आला.  माझ्याशी बोलून झाल्यावर तो ड्रायव्हरशी नेपाळीत काहीतरी बोलला.  नंतर विमानतळाकडे जाताना ड्रायव्हरने मला सांगितलं कि इथे नेपाळयांना प्रवेश देत नाहीत.

गेटमधून आत जाताच रखवालदाराने काही सूचना दिल्या.  इथे कोर्स चालू असल्याने मोनॅस्टरीमधे जाता येणार नाही.  फक्त आजूबाजूचा परिसर बघता येईल.  आणि लायब्ररी मधे जाता येईल.  भूतान दौऱ्यातला फुनशिलींग जवळच्या मोनॅस्टरीच्या गेटवरचा अनुभव मला लक्षात होता.

आत्तापर्यंत पाहिलेल्या काठमांडू शहरापेक्षा हि जागा फारच वेगळी होती.  संपूर्ण परिसरात कुठेही कचऱ्याचा लवलेशही नव्हता.  काठमांडू म्हणजे गडबड गोंधळ ओंगळपणा.

कोपान मोनॅस्टरीच्या गेटजवळचा फलक
इंग्रजी वाल्यांना इतक्या सूचना आणि स्थानिकांना एकच

नजर जाईल तिथपर्यंत पसरलेले काठमांडू शहर इथून दिसत होते.

कोपान मोनॅस्टरीच्या परिसरातून पाहिलेले काठमांडू शहर

एका भिंतीवर दलाई लामांनी सांगितलेले आजच्या काळातही समर्पक असलेले विचार लिहून ठेवलेले.

इथे धर्म हि संकल्पना म्हणजे बौद्ध धर्मातली बुद्धांनी दिलेली शिकवण आणि ती रोजच्या जीवनात आचरणात आणणे.  प्रथा परंपरा रूढी म्हणजे धर्म नव्हे.

कोपान मोनॅस्टरीच्या परिसरात अनेक छोटे मोठे स्तूप आहेत.

कोपान मोनॅस्टरीच्या परिसरातील स्तूप

मी मेडिटेशन हॉल समोर गेलो तेव्हा कोर्स मधली माणसं बाहेर पडली.  कोर्स चालू असल्याने मेडिटेशन हॉल मधे इतरांना प्रवेश नव्हता.

मेडिटेशन हॉल चे दार

मेडिटेशन हॉल समोरचे द्वारपाल खरंतर एखाद्या कार्टून कॅरॅक्टर सारखे वाटले.  काल काठमांडू दरबार स्केअर मधल्या इमारतींच्या दरवाजांसमोर पण साधारण अशाच प्रकारचे द्वारपाल होते.

मेडिटेशन हॉल समोरचा द्वारपाल

इथला सर्व वास्तू व्यवस्थित पाहायच्या आणि समजून घ्यायच्या असतील तर दोन तास तरी वेळ पाहिजे.  हे पर्यटन स्थळ नाही.  त्यामुळे इथे गाईड कोणीच नाही.  ह्या वास्तू समजून घ्यायच्या असतील तर कोपान मोनॅस्टरी बद्दल माहिती इथे जाण्याआधीच वाचून ठेवा.  प्रिंट बरोबर घेतल्यात तर उत्तमच.

इथल्या मुख्य स्तूपाच्या भोवती असलेल्या मूर्तींपैकी एक

कोपान मोनॅस्टरी बघून भूतान मधल्या मोनॅस्टरी आठवल्या.  कधी जमलं तर मला यायचंय इथे एखाद्या कोर्सला.  म्हणजे माझ्या बकेट लिस्ट मधून काही गोष्टी जातायत तर काही नवीन जमा होतायत.  भ्रमंतीचा छंद हा कधी न संपणारा असा आहे तर.  स्पिरिट रिआल्म मधे पोहोचल्यावरच बहुदा शांतता मिळेल.

घरी आल्यानंतर कोपान मोनॅस्टरीचा इतिहास वाचल्यानंतर समजलं - हि जगातली भारी जागा आहे.  इथे परत यावंच लागतंय.  ऑप्शन नाही.

गेशे लामा कोनचोक ह्यांचा स्मृतीप्रित्यर्थ असलेला इथला मुख्य स्तूप

इथल्या मुख्य स्तूपाच्या समोर एका कारंजात चेनरेझिग नावाची सुंदर मूर्ती आहे.  चेनरेझिग बद्दल माहिती इथे वाचा.

विविध प्रकारची छोटी मोठी झाडं कोपान मोनॅस्टरीच्या परिसरात लावलेली आहेत.  त्यातली काही तर मी बहुदा पहिल्यांदाच पहात असेन.  धर्म ह्या संकल्पनेवर विश्वास नसणाऱ्यांनी इथे येऊन त्यांचा अमूल्य वेळ वाया घालवू नये.  विविध प्रकारची झाडंच बघायची असतील तर एखाद्या बोटॅनिकल गार्डन मधे जावं.

कोपान मोनॅस्टरीच्या परिसरातली फुलं

नेपाळयांना इथे फक्त शनिवारीच प्रवेश दिला जातो.  दर शनिवारी इथल्या शांत सुंदर वातावरणाचा काय विचका होत असेल कल्पना करवत नाही.  इथे तुम्हाला भेट द्यायची असेल तर शनिवार नक्की टाळा.

ओम मणी पद्मे हम हा मंत्र असलेलं मोठं प्रेयर व्हील

लायब्ररीच्या बिल्डिंगमधे वरच्या मजल्यावर गेलो.  तिथे शॉप होते.  अनेक विविध वस्तु, पुस्तकं.  मी काही गोळा करतोय तोच भिख्खू म्हणाला जेवणाची वेळ होतेय, आता आवरा.  गोळा केल्या होत्या तेवढ्या वस्तूंचं बिल केलं.  पोखरातल्या लेक साईड रोडवर किंवा काठमांडूतल्या थमेल मधे खरेदी करण्यापेक्षा इथे करावी.

इथे आल्यापासून सव्वा तास कसा गेला समजलंही नाही.  आता आमची गाडी निघाली काठमांडू डोमेस्टिक एअरपोर्ट कडे.

एअरपोर्ट कडे जाताना रस्त्यात पशुपतीनाथ मंदिराचा परिसर दिसत होता.  आता तिथे जायला वेळ नव्हता.  आणि हे ठिकाण माझ्या लिस्ट मधे पण नव्हते.  पृथ्वीवरचा स्वर्गाचा अवतार, कोपान मोनॅस्टरी पाहिल्यानंतर आता इतर सर्व जागा साधारण वाटत होत्या.

साडेबाराला मी विमानतळात होतो.  वेळेच्या आधी.  माझ्या फ्लाईट चे बोर्डिंग पास द्यायला अजून वेळ होता.  इथल्या दुकानात कॉफी मिळत होती.  इतकी भिक्कार कॉफी कशाला घेतली असे झाले.

येति एरलाईन्स चा काउंटर

बोर्डिंग पास घेऊन आत गेलो आणि बघतो तर काय - इथे तुफान गर्दी.  कुठलंच फ्लाईट वेळेवर नव्हतं.  समोर दिसणाऱ्या रन वे वरून एकापाठोपाठ एक विमानं उडत होती.

काठमांडू मधून कुठलंच फ्लाईट वेळेवर सुटत नाही

सार्वजनिक ठिकाणी भारतीय जसा गर्दी गोंगाट कचरा करतात तसाच नेपाळीही करतात.

येति एरलाईन्स फ्लाईट 925

ठरलेल्या वेळेपेक्षा तासभर उशिराने आमचं विमान निघालं.  प्रत्येक रांगेत डावीकडे एक सीट आणि उजवीकडे दोन सीटा.  मधे चालायला जागा.  अशा पंधरा रांगा असतील.  इतक्या छोट्या विमानातून हा माझा पहिलाच विमान प्रवास होता.

मुख्य धावपट्टीवर पोहोचताना

आमचं विमान ढगांच्या थोडं वरून उडत होतं.  पण असं वाटत होतं कि इतर मोठी विमानं ज्या उंचीवरून उडतात त्यांच्या तुलनेत खालून उडत होतं.

भद्रपूर विमानतळ

भद्रपूर विमानतळ म्हणजे एकच छोटीशी इमारत होती.  मी पाहिलेलं हे सगळ्यात छोटं विमानतळ.  गर्दी नाही, कसली गडबड नाही, विमानंही नाहीत.  विमानातून उतरल्यावर चालत जाऊन थांबलो बॅगा मिळणार होत्या तिथे.  "तुमच्या बॅगा अमुक अमुक बेल्ट वर येतील" असली घोषणा विमानात झालीच नव्हती.  थोड्या वेळाने बॅगा आणून तिथे ठेवल्या गेल्या.  सगळ्यांनी आपापली बॅग ओळखून घ्यायची.  पहिल्या बॅच मधे माझी बॅग नव्हती.  माझी बॅग दुसऱ्या बॅच मधे आली.  बॅग घेऊन चालत बाहेर निघालो.  एखाद्या छोट्याश्या गावच्या रिकाम्या रेल्वे स्टेशन मधून बाहेर पडण्याचा भास होत होता.

बाहेर पडताना एका माणसाला विचारले विर्तामोडला कसं जायचं.  तो म्हणाला हे रिक्षावाले खूप पैसे घेतात, त्यापेक्षा जवळच्या चंद्रगढी पर्यंत चालत जा आणि तिथून लोकल बसने जा विर्तामोडला.  बाहेर पडल्यावर सरळ रस्त्याने चालत जाऊन पंधरा मिनिटात चंद्रगढीला पोहोचलो.

भद्रपूर विमानतळापासून जवळच्या चंद्रगढी बस स्टॉपला चालत जाताना

दोन मिनिटात एक रिकामी बस येऊन थांबली.  बाहेरून आलेला पर्यटक हे बघून मला बसमधे ड्रायवरच्या सीटच्या मागच्या बाकड्यावर जागा दिली गेली.  माझ्या बॅग ड्रायवरच्या सीटच्या बाजूच्या जागेत ठेवल्या.  बसमधे मी सोडून इतर सर्व स्थानिक ग्रामीण प्रवासी होते.  काही आदिवासी मुली तर त्यांच्या पारंपरिक वेशात होत्या.  मला बसमधली सर्वात भारी जागा दिलेली होती.  इथे गर्दी, ढकलाढकली नव्हती.  आणि इथून ड्रायवर आणि त्याच्या समोरच्या काचेमधून समोरचं दृश्य व्यवस्थित दिसत होतं.

चंद्रगढी ते विर्तामोड  ...  लोकल बस मधून

उंचीप्रमाणे नेपाळ चे तीन भाग होतात.  हिमाल, पहाड, आणि तराई.  आता मी पहाड भागातून तराई प्रदेशात पोहोचलो होतो.  तराई म्हणजे सपाट प्रदेश.  पहाड भागातला थंडावा इथे नव्हता.

विर्तामोड हा बसचा शेवटचा स्टॉप होता.  पाचच्या सुमारास बस मधून उतरलो.

चंद्रगढी ते विर्तामोड

दिवसभराची भ्रमंती झाल्यावर आता हॉटेल शोधायचा कंटाळा आला.  पाठीवरचं ओझं कधी एकदा उतरवतोय असं झालेलं.  तरी थोडंफार फिरलो.  बऱ्यापैकी हॉटेल काही मिळेना.  हॉटेल विनायक मधे रूम घेतली.  दिवसाही डास फिरत होते.  थोडा आराम करून बाहेर पडलो आजूबाजूचा फेरफटका मारायला.  बघण्यासारखं ठिकाण इथे काही नव्हतंच.

हॉटेल विनायक

जेवणासाठी थकाली किचन मधे शिरलो.  नेपाळी पारंपरिक जेवण मागवलं, ज्याला हॉटेल मधल्या मेनू कार्ड मधे खाना सेट असं म्हणतात.  ह्यात चपाती नसते.  फक्त भात असतो.  भात आणि डाळ अनलिमिटेड.  ब्रेकफास्ट, लंच, डीनर ह्या इंग्रजी शब्दांना नेपाळी भाषेत प्रतिशब्द नाहीत.  नेपाळी भाषेत दोनच शब्द आहेत, खाना आणि खाजा.  म्हणजे meals आणि snacks.  मुस्टॅन्ग जिल्ह्यातून इतर ठिकाणी पसरलेले झालेले थकाली लोक हॉटेल व्यवसाय चांगल्या प्रकारे करतात.

नेपाळी पारंपरिक जेवण - दाल, भात, तरकारी.  हॉटेल मधल्या मेनू कार्ड मधे खाना सेट असं म्हणतात

सर्वच पदार्थ चवदार होते.  जेवण हे जिभेचे चोचले पुरवण्यासाठी नाही, तर जिवंत राहण्याची ऊर्जा मिळवण्यासाठी करतात, असं माझं मत आहे.  तसेच, फक्त आमच्या घरचं तेवढंच किंवा अमुक एका व्यक्तीने बनवलेलं तेच चांगलं आणि बाकी सगळं वाईट, असले खुळचट विचार माझ्या डोक्यात नाहीत.  पण हे जेवण खरंच रुचकर होतं.  माझ्या नेहमीच्या स्टाईल ने जेवलो.  ताटातले सर्व पदार्थ संपवून ताट रिकामं.  नेपाळच्या बॉर्डर जवळच्या गावांमधून राहण्याची व्यवस्था भिक्कार असली तरी जेवण उत्कृष्ट मिळालं.

आपलं जेवण हे असं

आठ वाजता जेऊन बाहेर पडत होतो.  उद्या सकाळपासून दिवसभराची भ्रमंती कि रात्री पुण्याला घरी परत.

हॉटेलवर डासांनी चाऊन चाऊन वैताग दिला.  हॉटेलवाल्याने ठेवलेल्या दोन मळकट जुन्या रजया भलत्या जाड होत्या.  ह्या गर्मीत इतकी जाड रजई अंगावर घेण्याचा प्रश्नच नव्हता.  टॉवेल पायांवर टाकून पाय झाकले कि डास हात आणि चेहऱ्याचा समाचार घेत होते.  टॉवेल हात आणि चेहऱ्यावर घेतला कि पाय हे डासांचं खाद्य.  डास मारून मारून वैतागलो.  झोप काही मिळेना.  शेवटी दोन वाजता उपाय सुचला.  पायात सॉक्स घातले.  टॉवेल हात आणि चेहेऱ्यावर घेतला.  असं अख्ख अंग झाकून घेतलं.  मग वाटलं, मला हे आधी का सुचलं नाही.  वाईट वेळ आली कि डोकं चालत नाही ते असं.

नेपाळ सफारीचा आजचा शेवटचा दिवस.  काल रात्री डासांनी झोपेचा विचका केला.  साडेसहाला उठलो.  ह्या गावात बघण्यासारखं काहीच नव्हतं.  त्यामुळे फ्लाईट दुपारी असलं तरी इथे वेळ न घालवता बॉर्डर ओलांडून बागडोगराला जायचे ठरवले.

हॉटेल विनायकचा मालक म्हणाला आज काकरविटाकडे जाणाऱ्या लोकल बस बंद दिसतायत, रिक्षाने जा.  हॉटेलच्या जवळच बस स्टॉप होता.  तिथे काही कॉलेजची मुलं मुली बसची वाट बघत थांबले होते.  बस काही येईना.  थोड्या वेळाने एक रिक्षा ठरवली बॉर्डर पर्यंत जाण्यासाठी.  रिक्षावाला NC पाचशे वर अडलेला आणि मी NC तीनशे वर.  शेवटी आमच्यात तह झाला कि जर अजून कोणी भाडं मिळालं तर माझ्याकडून पैसे कमी घ्यायचे.  कोणीच भाडं मिळालं नाही तर NC पाचशे.  इथे NC म्हणजे नेपाळी करन्सी आणि IC म्हणजे इंडियन करन्सी.  हे विवेकने मला सांगितले होते.  बॉर्डरवरच्या भागांमध्ये नेपाळी आणि इंडियन दोन्ही करन्सी चालते.

विर्तामोडहून काकरविटाकडे

विर्तामोड सोडायच्या आतच रिक्षा भरली.  नवरा बायको आणि दोन मुलं असं एक चौकोनी नेपाळी कुटुंब रिक्षात बसलं.  तेही बॉर्डरकडे निघाले होते.

सकाळच्या वेळी रस्त्याला वर्दळ नाही.  रिक्षा सुसाट निघाली.  रिक्षात बसलेलं हे नेपाळी कुटुंब सिक्कीमला फिरायला चालले होते.  मोठा मुलगा शांतपणे पुढे रिक्षावाल्या शेजारी बसला होता.  माझ्या शेजारी त्याच्या पप्पांच्या बरोबर बसलेला छोटा मुलगा भलता उद्धट होता.  मोठा समजूतदार आणि छोटा लाडावलेला उद्धट.

मोकळ्या रस्त्यावर रिक्षा सुसाट निघालेली

अर्ध्या तासात रिक्षा बॉर्डरच्या पन्नास मीटर अलीकडे पोचलेली.  माझ्या अपेक्षेपेक्षा बऱ्याच लवकर बॉर्डरवर पोहोचलो होतो.  मी देत असलेली नोट बघून रिक्षावाला भलता उचकला.  बघतो तर हि नेपाळी शंभर रुपयांची नोट होती.  मला ती नेपाळी पाचशेची वाटली होती आणि मी खातरजमा न करताच त्याला देत होतो.  मग त्याला नेपाळी पाचशेची नोट दिली.  त्याने नेपाळी शंभर परत दिले.  नेपाळी लोक हे असे सरळ साधे.  फसवा फसवी करण्याचा, लुबाडण्याचा त्यांचा हेतू नाही.  पण नेपाळ जवळच्या भारतीय राज्यांमधून ह्याच्या विरुद्ध प्रवृत्तीचे लोक आढळतात.  दिल्ली, उत्तराखंड, युपी, बिहार, पश्चिम बंगाल इकडे सगळे ठग भेटतात.

रिक्षातून विर्तामोड ते काकरविटा

पुढे जाण्याआधी रिक्षाचा फोटो घेतला.  हि रिक्षा नवीन होती.  त्यामुळे मोकळ्या रस्त्यांवर सुसाट पळाली.  बॉर्डर वरच्या गावांमध्ये नवी वाहनं दिसत होती.  काठमांडू मधल्या सारखी पंधरा वीस वर्ष जुनी नाही.

समोर बॉर्डरवरचं गेट दिसत होतं.  चालत पलीकडे गेलो.  कसली चौकशी नाही.  बॅगांची तपासणी नाही.  असं वाटत होतं, कोण आलं कोण गेलं बघायला इथे कोणी आहे कि नाही.

नेपाळमधून पाहिलेलं बॉर्डरवरचं गेट

इथे मेची नदी हि नेपाळ आणि भारताची बॉर्डर आहे.  नेपाळमधला भाग काकरविटा आणि भारतातला भाग पानीटंकी.

भूतान आणि नेपाळच्या बॉर्डर चालत ओलांडल्या.  आता कधी जमलं तर तिबेटमधे जायचंय.

बॉर्डर गेट ओलांडताच टॅक्सीवाले, सायकलवाले, जीपवाले ह्यांची गिऱ्हाइक मिळवण्यासाठीची चढाओढ.  आणि हे टुरिस्ट दिसल्यावर वाट्टेल त्या किमती सांगत होते.  इथेच स्पष्ट कळत होते नेपाळमधे जगभरातून इतके पर्यटक का येतात आणि त्या तुलनेत भारतात कोणीच का येत नाही.  पर्यटकांना लुबाडणे हा प्रकार नेपाळमधे नाही असं नाही.  पण भारतातल्या बऱ्याच ठिकाणी हा प्रकार इतक्या प्रमाणावर होतो कि त्यामुळे पर्यटन राहिलं बाजूला ठग लोकांपासून दूर राहण्यातच सगळा वेळ जातो.

ह्या गोंधळातून मी एक सुमोवाला ठरवला बागडोगराला जाण्यासाठी.  बघतो तर ह्याची सुमो सगळीकडे खचाखच भरलेली होती.  फक्त ड्रायव्हरची सीट रिकामी होती.  आता मी ह्यात कुठे बसणार असा मला प्रश्न पडला.  ड्रायव्हर ने मला त्याच्या सीट वर बसायला सांगितले.  बसल्यावर सरकायला सांगितले.  मग माझ्या बाजूला तो बसला.  माझा डावा पाय गियरच्या रॉडला लागूनच होता.  पलीकडच्या सीटवर पण दोन माणसं बसली होती.  मागे पण अशीच कोंबलेली असणार.  असाही प्रवास करावा कधीतरी.  नाहीतर 5 seater ऐसपैस निसान टेरानो मधून आम्ही तिघं जण फिरतो.

नदीवरच्या पुलावर रस्त्याचं काम चालू होतं.  त्यामुळे दोनपैकी एकच लेन वाहतुकीस चालू होती.

नदीपलीकडचं पाहिलं भारतीय चेकपोस्ट

नदीवरचा पूल संपताच पहिलं भारतीय चेक पोस्ट होतं.  कसलीही चेकिंग चौकशी वगैरे नाही.  रस्ता अरुंद.  जिकडे तिकडे छोट्या मोठ्या वाहनांची गर्दी.  त्यामुळे वाहतुकीस एकच लेन मोकळी.  त्यातून गाड्या हळूहळू पुढे सरकत होत्या.

दुसऱ्या चेकपोस्टलाही चेकिंग चौकशी वगैरे काही नाही.

दुसरं चेकपोस्ट

बॉर्डर पासून कितीतरी दूरपर्यंत ट्रकांची लांबच लांब लाईन.  दोन किलोमीटर लांब तरी असेल.  मग रस्ता मोकळा होत गेला.  एका रेल्वे क्रॉसिंगला थांबलो.  एक ट्रेन गेली.  इथून पुढे सपाट गुळगुळीत रस्ता होता.

पानीटंकीहून बागडोगरा कडे

पावणेनऊला मी बागडोगराला उतरलो.  सुमो पुढे कुठेतरी जाणार होती.  सुमोवाल्याला नेपाळी शंभर रुपये दिले.  त्याने आणखी मागितले.  मग आपले शंभर रुपये दिले.

बागडोगरा गावात जिथे सुमोतून उतरलो तिथून विमानतळ थोड्या अंतरावर होता.  चालत अर्ध्या तासावर आहे असं कळलं.  माझ्याकडे सहा तास होते.

बागडोगरा गावचा फलक

आता रस्त्याच्या उजव्या बाजूला एअर फोर्स स्टेशन वगैरे वगैरे आणि डाव्या बाजूला नजर जाईल तिथवर पसरलेले चहाचे मळे.  भारताच्या ह्या भागापासून नेपाळ, भूतान, चीन, आणि बांगलादेश असे चार देश दोनेक तासांच्या अंतरावर आहेत.  तसेच नॉर्थ ईस्ट इंडियाची सात राज्य ह्या चिंचोळ्या पट्टीने मुख्य भारताला जोडलेली आहेत.  त्यामुळे हा भाग भारतासाठी अतिशय महत्वाचा आहे.  शालेय जीवनात भारताचा नकाशा पहाताना मला ह्या भागाचं मोठं आकर्षण.  दोन वर्षापूर्वी अमित कुमार आणि मी भूतानला जाताना ह्या भागातून ट्रेनने गेलो.  आता इथून रस्त्याने जाणंही झालं.

नजर जाईल तिथवर पसरलेले चहाचे मळे

सव्वानऊच्या सुमारास एअरपोर्टपासून हाकेच्या अंतरावर पोहोचलो होतो.  माझं फ्लाईट साडेचारचं होतं.  इथे एक छोटंसं पण बरं हॉटेल दिसलं.  तिथे गेलो.  इडली डोसा पुरी भाजी वगैरे नाश्त्याचे पदार्थ नव्हते ह्यांच्याकडे.  नाश्त्याला चपाती सब्जी खाल्ली.  कांदे आणि टोमॅटोची रसदार भाजी.  ज्यांचं फ्लाईट दुपारी होतं असे आणखी काही जण इथे आले.  मी फोन मधून Ncellचं सिमकार्ड काढून वोडाफोनचं सिमकार्ड टाकलं.  दहाच्या सुमारास एअरपोर्टकडे जायला निघालो.  आता उरलेला वेळ एअरपोर्टमधे टाइम पास.

गुगल मॅप मधून बघितलेली आज सकाळची भ्रमंती
केवळ अंतरं दाखवून काय होतंय.  इथल्या भ्रमंतीची खासियत गुगल मॅपला कसली कळतेय.  त्यासाठी स्वतःच गेलं पाहिजे इथून

एअरपोर्ट मधे शिरायच्या आधी जमेल तेवढा टाइम पास केला.  आत गेल्यावर इंडिगोच्या कर्मचाऱ्यांनी सांगितलं दोन वाजता बॅगा स्कॅन करायला या.  तोपर्यंत वरच्या मजल्यावरच्या वेटिंग रूम मधे थांबा.

बागडोगरा विमानतळ

सकाळी एअरपोर्ट रिकामं होतं.  नंतर गर्दी वाढत गेली.  बाराच्या नंतर लांबच लांब रांगा लागल्या.  वरच्या मजल्यावरच्या वेटिंग हॉल मधे टाइम पास करून करून कंटाळा आला.

बागडोगरा एअरपोर्ट मधली दुपारची गर्दी

कलकत्त्याला जाणाऱ्या आमच्या फ्लाईटमधे सिक्कीम टूर करून आलेले काहीजण दिसत होते.  इंडिगो एअरलाईन्स फ्लाईट 6E 534 वेळेत निघालं आणि वेळेत पोहोचलं.

कोलकता विमानतळावर गर्दी नव्हती.  किंवा बागडोगरा विमानतळाच्या तुलनेत हे विमानतळ खूपच मोठं असल्याने माणसं तेवढीच असली तरी गर्दी होत नव्हती.

कोलकता विमानतळावर ...
पुण्याला जाणारं आमचं फ्लाईट तयार होतंय

कलकत्त्याहून उड्डाण करण्यापूर्वीच विमानाच्या कॅप्टनने माहिती दिली कि ह्या दिवसात इकडे आकाशात विजा चमकून पाऊस पडतो.  हवामान वादळी असतं.  उड्डाणानंतर थोड्याच वेळात विमान धडधडायला लागलं.  मधेच काही वेळा गपकी खाऊन खाली गेलं.  हा अनुभव माझ्यासाठी नवीन होता.  हि दहा पंधरा मिनिटं नेहमीपेक्षा वेगळी होती.

पुण्यात पोहोचल्यावर ओला कॅब केली.  मराठी ड्रायव्हर अवली व्यक्तिमत्वाचा होता.  घरी पोहोचायला अकरा वाजून गेले होते.  खुशी आणि दीप्ती वाट पाहतच होत्या.  खुशी दाराच्या बाहेरच मला जी बिलगली ते किती वेळ सोडेनाच.  पप्पा नऊ दिवसांनी भेटला, पण आनंद झालेला जणू काही नऊ वर्षांनी भेटलाय.

नितांत सुंदर 'फेवा लेक' आणि परिसर - पोखरा, नेपाळ

टर्मीनेटर in दिवाळी अंक
12 Nov 2023 - 12:00 am

काळ बदलला तसे पर्यटनाचे स्वरूपही बदलले. 'ज्ञानार्जन, हवापालट, देवदर्शनासाठी धार्मिक स्थळांना दिल्या जाणाऱ्या भेटी किंवा विविध भौगोलिक प्रदेशांतील निसर्गसौंदर्याचा आस्वाद घेण्यासाठी केलेला प्रवास' अशी काही दशकांपूर्वीपर्यंत असलेली पर्यटनाची साधी सरळ व्याख्या आता कालबाह्य झाली असून रोजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीपासून दूर होऊन चार विरंगुळ्याचे क्षण मिळवण्यासाठी केल्या जाणाऱ्या प्रवासात व्यक्तिगणिक बदलणाऱ्या आवडी-निवडी, छंद आणि मनोरंजनविषयक कल्पना विचारात घेऊन धार्मिक पर्यटन, सांस्कृतिक पर्यटन, वारसा पर्यटन, क्रीडा पर्यटन, कृषी पर्यटन, जंगल पर्यटन, जल पर्यटन, साहसी पर्यटन अशा अनेक प्रकारांत त्याचे वर्गीकरण झाले आहे.

उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल आणि सिक्कीम अशा भारतातल्या पाच राज्यांशी तब्बल १७७० किलोमीटर लांबीच्या खुल्या आंतरराष्ट्रीय सीमेने जोडलेला, एक लाख ४७ हजार १८१ चौ.कि.मी. क्षेत्रफळ असलेला, म्हणजे तौलनिकदृष्ट्या आपल्या छत्तीसगड राज्यापेक्षा थोडा मोठा आणि ओडिशा राज्यापेक्षा आकाराने थोडा लहान असलेला आणि दक्षिणेकडे उत्तर प्रदेश आणि बिहार ह्या राज्यांच्या सीमेवर पूर्व-पश्चिम पसरलेले, समुद्रसपाटीपासून अवघ्या ५०-६० मीटर उंचीवरचे 'तराई क्षेत्र' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या गंगेच्या सपाट मैदानी प्रदेशापासून पुढे 'शिवालिक टेकड्या', 'महाभारत पर्वतरांग', 'इनर हिमालया' ते उत्तरेकडे संपूर्ण तिबेटची सीमा व्यापणाऱ्या 'ग्रेट हिमालया'तील जगातले सर्वोच्च पर्वतशिखर असलेल्या माउंट एव्हरेस्टच्या रूपाने समुद्रसपाटीपासून ८,८४८.८६ मीटर इतकी उंची गाठणारा, प्राचीन ऐतिहासिक वारशाने, वैविध्यपूर्ण संस्कृतीने आणि निसर्गसौंदर्याने समृद्ध असलेला नेपाळ हा दक्षिण आशियाई देश जगभरातील अबालवृद्ध पर्यटकांच्या उपरोल्लिखित सर्व पर्यटनविषयक अपेक्षा पूर्ण करण्यास सक्षम आहे.

नेपाळला भेट देणाऱ्या पर्यटकांमध्ये धार्मिक पर्यटनासाठी पौराणिक-धार्मिक संदर्भ असलेले, अतिशय सुरेख आणि भव्य असे 'जानकी मंदिर' आणि श्री राम-सीता ह्यांचा विवाह झालेला 'मणी मंडप' व अन्य काही धार्मिक पर्यटन स्थळांसाठी प्रसिद्ध असलेले 'जनकपूर'; 'पशुपतीनाथ' आणि 'चांगू नारायण' अशी दोन भव्य प्राचीन मंदिरे, 'काठमांडू दरबार स्क्वेअर (बसंतपूर)', 'पाटण दरबार स्क्वेअर (ललितपूर)', 'भक्तपूर दरबार स्क्वेअर (भक्तपूर)' ह्या १३व्या ते १८व्या शतकातील तीन प्राचीन राज्यांच्या राजधान्या असणाऱ्या नगरांतील अप्रतिम काष्ठशिल्पे असलेली मंदिरे व महाल आणि 'बौद्धनाथ' व 'स्वयंभूनाथ' असे दोन प्राचीन स्तूप अशा युनेस्कोने 'जागतिक वारसा स्थळे' म्हणून जाहीर केलेल्या सात स्थळांचा समावेश असलेले 'काठमांडू खोरे'; वन पर्यटनासाठी युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केलेले 'चितवन राष्ट्रीय उद्यान' जी ठिकाणे लोकप्रिय आहेतच, त्याचबरोबर ग्रेट हिमालयाच्या कुशीतले 'ऑल इन वन' अनुभव देणारे 'पोखरा खोरे'देखील अत्यंत लोकप्रिय असून ते नेपाळची 'पर्यटन राजधानी' म्हणून ओळखले जाते.

जगातल्या सर्वोच्च दहा पर्वतशिखरांपैकी तब्बल आठ शिखरे नेपाळमध्ये आहेत. पोखरा ते सारंगकोट अशा हौशा-नवश्या गिर्यारोहकांसाठीच्या एक दिवसीय ट्रेकपासून दहा दिवसांचा 'अन्नपूर्णा बेस कॅम्प' असा थोड्या अनुभवी गिर्यारोकांसाठी, तर दोनशे तीस किलोमीटर लांबीच्या, बावीस दिवसांच्या 'अन्नपूर्णा सर्किट' सारखे तरबेज गिर्यारोकांसाठी असे सुमारे वीस ते पंचवीस पर्याय पोखरा व्हॅलीत उपलब्ध असल्याने जगभरातल्या गिर्यारोहकांची ही पंढरीच आहे.
माउंटन सायकलिंगची आणि माउंटन बायकिंगची आवड असणाऱ्यांना आकर्षित करणारे, आपल्या लडाख आणि लाहौल-स्पितीसारखे निसर्गरम्य पर्वतीय 'शीत वाळवंट'देखील पोखरा खोऱ्यातील 'मस्टांग' जिल्ह्यात आहे.
'व्हाईट वॉटर राफ्टिंग', 'कयाकिंग', 'बंजी जंपिंग', 'झिप लायनिंग', पॅराग्लायडिंग, 'माउंटन फ्लाइट', 'अल्ट्रा लाइट प्लेन फ्लाइट', 'हेलिकॉप्टर राइड' अशा अनेक रोमांचक अ‍ॅक्टिव्हिटीज हिमालयात करण्याची संधी पर्यटकांना पोखरात मिळते. त्याचप्रमाणे 'पुमदीकोट महादेव', 'विश्व शांती स्तूप', 'डेवी'ज फॉल', 'गुप्तेश्वर महादेव गुंफा', 'केदारेश्वर महादेव मंदिर', 'महेंद्र गुंफा', 'विंध्यवासिनी मंदिर', सारंगकोटचा 'सनराईज पॉइंट' आणि 'रोप-वे', खरेदीसाठी प्रसिद्ध असलेला जुना पोखरा बाजार, 'इंटरनॅशनल माउंटन म्युझिअम' अशी अनेक अन्य प्रेक्षणीय स्थळे पोखरामध्ये असली, तरी त्या सगळ्यांचा आढावा एका लेखातुन घेणे अशक्य असल्याने सदर लेखाचा फोकस हा पोखराची शान असलेले 'फेवा लेक', ह्या तलावातल्या बेटावरचे 'ताल बाराही' मंदिर, आणि 'लेक साइड' परिसरातल्या थोड्या मजामस्ती एवढ्यापुरताच मर्यादित ठेवत आहे.

चला तर मग, आता सुरुवात करू या 'फेवा लेक' आणि त्यातल्या 'ताल बाराही' मंदिरापासून.

'फेवा लेक' आणि त्यातल्या 'ताल बाराही' मंदिराच्या उत्पत्तीविषयी अनेक आख्यायिका / दंतकथा सांगितल्या जात असल्या, तरी त्यातली सर्वाधिक मान्यताप्राप्त आख्यायिका अशी -

कोणे एके काळी 'फेवा' नावाचे एक नगर होते. उत्तम हवापाणी आणि सुपीक जमीन असे शेतीसाठी अनुकूल वातावरण असल्याने शेतीवाडीतून होणाऱ्या मुबलक उत्पादनाच्या जोरावर नगरातले रहिवासी सधन-संपन्न होते. अशा समृद्ध नगरातील सधन नागरिकांच्या दातृत्वाची परीक्षा घेण्यासाठी भगवती देवी भुकेल्या भिकारिणीच्या वेशात प्रकट होऊन घरोघरी जाऊन अन्नाची मागणी करू लागली. नगरातील एकाही कुटुंबाने तिला अन्न-पाणी न देता अपमानित करून हाकलून लावले होते, परंतु नगराच्या वेशीजवळ काठमांडूहून तेथे स्थलांतरित होऊन जमिनीच्या छोट्याशा तुकड्यावर शेती करून आपली उपजीविका चालवणाऱ्या एका गरीब दांपत्याने तिला पोटभर जेवू-खाऊ घातले होते.

नगरातल्या धनिकांच्या गोरगरिबांप्रती असलेलया बेपर्वाईतून मिळालेल्या अपमानास्पद वागणुकीमुळे क्रोधित झालेल्या भगवती देवीने फेवा नगराचा विनाश करून तिथल्या असहिष्णू नागरिकांना अद्दल घडवण्याचा आपला निर्णय जाहीर करून ह्या गरीब पण कनवाळू दांपत्याला त्या विनाशापासून वाचवण्यासाठी शेजारच्या एका टेकडीवर आपला संसार थाटायला सांगून आशीर्वाद दिला. भगवती देवीच्या सांगण्याप्रमाणे हे कुटुंब त्या टेकडीवर स्थलांतरित झाल्यावर देवीने नगराला सर्व बाजूंनी वेढणाऱ्या डोंगर-टेकड्यांपैकी दोन टेकड्या नाहीशा करून त्यांच्यामुळे अडलेल्या जलसाठ्याला मार्ग मोकळा करून देत फेवा नगराला जलसमाधी दिली.

संपूर्ण फेवा नगर पाण्याखाली जाऊन तिथे हा तलाव निर्माण झाला आणि ते गरीब दांपत्य वास्तव्यास असलेली टेकडी चहूबाजूंनी पाण्याने वेढली जाऊन तयार झालेल्या ह्या प्रचंड तलावात एका बेटाच्या रूपाने अस्तित्वात राहिली. ह्या जलप्रलयापासून आपल्याला वाचवणाऱ्या भगवती देवीप्रती आपला भक्तिभाव प्रकट करण्यासाठी त्या दांपत्याने ह्या बेटावर देवीचे छोटेसे मंदिर बांधले होते.

पुढे सोळाव्या शतकात कास्कीचा राजा कुलमंडन शाह ह्याने त्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. दगड, लाकूड आणि धातू यांचा वापर करून पॅगोडा शैलीत बांधलेल्या ह्या छोट्याशा दुमजली मंदिराचा कळस स्वर्णाच्छादित आहे. आपल्याकडे सहसा सप्तमातृका पूजल्या जातात, त्याप्रमाणे नेपाळमध्ये पूजल्या जाणाऱ्या अष्टमातृकांपैकी एक असलेल्या 'वाराही' देवीला (नेपाळी भाषेत 'बाराही') समर्पित केलेले हे तलावातील मंदिर 'ताल बाराही' तसेच दुर्गा हे भगवती देवीचेच नाव असल्याने दुर्गा मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते.

विशाल फेवा तलावातील बेटावर असलेल्या ह्या मंदिरात जाण्यासाठी बोटीशिवाय अन्य पर्याय नाही. तलावात नौकानयन करण्यासाठी किनाऱ्यावरील धक्क्यावर स्वतः वल्हवण्याच्या आणि नावाड्यासहित असे दोन्ही पर्याय उपलब्ध असलेल्या छोट्या होड्या आणि पॅडल बोट्स भाड्याने मिळतात, तसेच केवळ मंदिरात जाण्या-येण्यासाठी शेअर बोटीचा पर्यायही उपलब्ध आहे.

नेपाळ मधल्या 'रारा लेक' नंतर आकारमानाच्या बाबतीत दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या फेवा लेकचे क्षेत्रफळ जवळपास साडेचार वर्ग किलोमीटर एवढे विशाल आहे. ह्या तलावाच्या चार किलोमीटर लांबीच्या काठावर वसलेल्या पोखरा शहराची, विशेषतः 'लेकसाईड' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या परिसराची 'नेपाळचे गोवा' अशीही ओळख आहे. अर्थात समुद्रकिनारा नसलेल्या ह्या भूवेष्टित देशातील रहिवासी ह्या तलावाच्या काठाला 'बीच' म्हणून दुधाची तहान ताकावर भागवत असले तरी काही बाबतीत पोखरा व लेकसाईड परिसर आणि गोव्यात साम्य देखील आहे.

गोव्याप्रमाणेच निसर्गरम्य आणि 'सुशेगात' जीवनशैली असलेल्या ह्या शहरात पर्यटकांना मौज-मस्तीसाठी भरपूर पर्याय उपलब्ध आहेत. प्रसन्न सकाळी, संध्याकाळी किंवा रात्री 'फूट ट्रॅकवर मारलेल्या एखाद-दोन लांबलचक चकरा असोत कि खादाडी, रात्री उशिरापर्यंत नाईटलाईफ अनुभवणे असो कि दिवसातल्या कुठल्याही वेळी, बाकी काही न करता, नुसते किनाऱ्यावरच्या एखाद्या बाकड्यावर किंवा गझेबोमध्ये निवांतपणे काही तास बसून आसपासचा निसर्ग, त्याची पाण्यात पडणारी प्रतिबिंबे पाहणे असो, ह्या सर्वच गोष्टी आनंददायी वाटतात.

दोन अडीच किलोमीटर लांबीच्या फूट ट्रॅकच्या एका बाजूला विस्तीर्ण जलाशय तर दुसऱ्या बाजूला शेकडो लहान-मोठी खाद्यपदार्थ विक्रीची दुकाने, बार अँड रेस्टोरंटस, अ‍ॅम्यूजमेंट पार्क अशा गोष्टी आहेत. मद्याची रेलचेल आणि मत्स्याहार प्रेमींसाठी माशांचे विविध प्रकार हे देखील गोव्याशी असलेले आणखीन एक साम्य, अर्थात मद्याच्या किमतीच्या बाबतीत गोव्याशी अजिबात तुलना होऊ शकत नाही हा भाग वेगळा, पण विक्रीच्या बाबतीत बघितलं तर अक्षरशः इथल्या चहाच्या टपरीतही मद्यविक्री होताना दिसते.

फेवा सरोवराकाठचे अ‍ॅम्यूजमेंट पार्क

अ‍ॅम्यूजमेंट पार्कमधल्या 'जायंट व्हील'मधून दिसणारी फेवा लेकची आणि फूट ट्रॅकची विहंगम दृश्ये

पोखराचे 'डिस्नीलँड' म्हणवल्या जाणाऱ्या ह्या अ‍ॅम्यूजमेंट पार्कमध्ये जायंट व्हील, ब्रेक डान्स, डॉजेम कार, पायरेट शिप, स्केटिंग आणि अन्य पाच-सात नेहमीच्या लहान-मोठ्या राईड्स पेक्षा फार काही वेगळी आकर्षणे नसली तरी इथल्या जायंट व्हील मधून दिसणारी परिसराची दृश्ये मात्र विलोभनीय आहेत.

सुमारे दोन ते अडीच किलोमीटर लांबीच्या फूट ट्रॅकवरून दिवसातल्या वेगवेगळ्या वेळी आणि वेगवेगळ्या कोनांतून दिसणारी फेवा लेकची नयनरम्य दृश्ये

स्वच्छ-सुंदर फरसबंद फूट ट्रॅक ▲

लेक साइड परिसरातील 'नाइट लाइफ':

लेकसाईड फूट ट्रॅक हि पोखरामधली एकदम 'हॅपनिंग प्लेस', त्यामुळे इथल्या वास्तव्यासाठी 'लेकसाईड' परिसरातले हॉटेल बुक करणे श्रेयस्कर! फूट ट्रॅक लगतच्या अनेक गार्डन बार अँड रेस्टोरंट्स पैकी बऱ्याच ठिकाणी रात्री बारा पर्यंत पररवानगी असल्याने लाईव्ह ऑर्केस्ट्रा, डीजे आणि अन्य नृत्यगायनाचे कार्यक्रम सुरु असतात ज्यात पर्यटक खात-पीत किंवा भटकंती करत छानपैकी नाईटलाईफ एन्जॉय करतात त्यामुळे रात्री उशिरापर्यंत इथे बऱ्यापैकी वर्दळ असते.

तुंबा (Tumba)

फूट ट्रॅकवर संध्याकाळी फेरी मारत असताना स्थानिकांकडे आधी केलेल्या चौकशीत वरच्या फोटोत दिसणाऱ्या 'दुना टपरी मो मो हाऊस' नामक लहानशा रेस्टोरंटमध्ये 'तुंबा' चांगली मिळत असल्याचे समजले होते. तुंबा म्हणजे नेपाळी लोकांची एकप्रकारची पारंपरिक घरगुती बिअर. थंडीच्या दिवसांमध्ये हिमालयानजीकच्या पहाडी जमातींमध्ये घरोघरी तुंबा बनवून अबालवृद्धांद्वारे तिचे सेवन केले जाते. बाजारी पासून बनणारा हा पारंपरिक सौम्य मद्यप्रकार तांत्रिकदृष्ट्या बिअर गटात मोडत असला तरी त्याची निर्मितीप्रक्रिया आणि सेवनपद्धती मात्र बिअरपेक्षा वेगळी आहे.

एक ते तीन आठवडे आंबवलेली बाजरी एका विशिष्ट आकाराच्या कंटेनरमध्ये अर्ध्याच्यावर भरून सेवन करण्याआधी त्यात उकळते पाणी ओतले जाते. त्यानंतर साधारणपणे पाच ते सात मिनिटांत आंबलेल्या बाजारीतले अल्कोहोल त्या गरम पाण्यात मिसळल्यावर त्या कंटेनरच्या मध्यभागी असलेल्या स्ट्रॉने ह्या गरम गरम पेयाचे सेवन केले जाते. त्या कंटेनरमधले पेय संपले कि पुन्हा त्यात उकळते पाणी ओतायचे आणि पाच-सात मिनिटे थांबून त्याचे सेवन करायचे. हि क्रिया सहसा दोन किंवा तीन वेळा केली जाते.

एक वेगळा अनुभव म्हणून हे 'उष्ण' पेय प्यायला मजा आली, पण त्यासाठी मोजावी लागलेली किंमत मात्र जरा जास्तच वाटली. असो, पर्यटनस्थळी गोष्टी महागच असतात त्यामुळे 'व्हॅल्यू फॉर मनी' वाटली नसली तरी 'तुंबा' मात्र आवडली!

डान्सिंग बोट पबः

रात्री बारा वाजता फूट ट्रॅकवरची 'जत्रा' संपते पण खरे नाईटलाईफ हे बारानंतरच तर सुरु होते असे वाटणाऱ्या किंवा 'ये दिल मांगे मोअर' अशा गटातले तुम्ही असाल तर निराश व्हायचे कारण नाही! फूट ट्रॅकला समांतर असलेल्या 'बैदम रोड' ह्या हमरस्त्यावर काही चांगले पब्स आणि क्लब्स आहेत जे मध्यरात्री दोन वाजेपर्यंत सुरु असतात, त्यापैकीच एक हा 'पब डान्सिंग बोट'.

हॉटेलच्या रिसेप्शनिस्टकडे इथला चांगला क्लब,पब कुठला आहे अशी विचारणा केली असता त्याने चांगला क्राउड, उत्तम सजावट असलेल्या, दर्जेदार खाद्यपदार्थ आणि कॉकटेल्स मिळणाऱ्या ह्या तीन मजली पबचे नाव सुचवले होते. कोविडपूर्व काळात भरपूर नावलौकिक असलेल्या ह्या ठिकाणाला लॉकडाऊन काळात पर्यटन ठप्प झाल्याने बराच फटका बसला होता. त्यावेळी बराच काळ बंद राहिलेला हा पब नव्या व्यवस्थापनाखाली पुन्हा सुरु झाला पण काही महिन्यांनी पुन्हा बंद झाला होता. गेल्यावर्षी मूळ मालकांपैकीच कुणीतरी पुन्हा तो सुरु केला असून अद्याप तरी चालू आहे अशी अतिरिक्त माहितीही रिसेप्शनिस्टने दिली होती. प्रत्यक्ष त्याठिकाणाला भेट दिल्यावर त्याने सांगितल्याप्रमाणे इथले सर्व काही छान वाटल्याने हा पब पुढेही असाच व्यवस्थित सुरु राहो अशी सदिच्छा मनात निर्माण झाली.

गॉडफादर्स पिझ्झेरिआ

नेपाळमध्ये खाण्यापिण्याचे तसे हाल होत नसले तरी त्या बाबतीत फार नखरे असणाऱ्या लोकांना खूप लवकरच 'नेपाळी भोजन', 'थकाली' वगैरे स्थानिक खाद्यसंस्कृतीचा कंटाळा येऊ शकतो. मी पण अशांपैकीच एक! मांसाहाराची विशेष आवड नाही, रेड मीटची तर बिलकुल नाही, मत्स्याहार अजिबात करत नाही, चमचमीत-मसालेदार पदार्थांची आवड असल्याने तिखट-मीठ उन्नीस-बीस झालेले चालत नाही, तिथे पावला पावलावर मिळणारा मोमो'ज हा पदार्थ तर घशाखाली उतरत नाही वगैरे वगैरे....

त्यामुळे १३ दिवसांच्या नेपाळ ट्रीपमध्ये सुरुवातीच्या जनकपूर आणि काठमांडू मधल्या चार-पाच दिवसांतच स्थानिक आणि तिथे मिळणाऱ्या उत्तर भारतीय पदार्थांना कंटाळलो नसतो तरच नवल होते. मग चांगले आणि आवडीचे पदार्थ कुठे मिळतील ह्याचा शोध घेतला असता बैदम रोडवरचे 'गॉडफादर्स पिझ्झेरिया' हे ऑथेंटिक इटालीयन पिझ्झा मिळणारे ठिकाण सापडले!

मस्तपैकी हातानी लाटून पिझ्झा बेस बनवून त्यावर सॉस आणि टॉपिंग्स वगैरे पसरवून...

त्यावर इच्छित असलेली 'याक चीज' आणि अन्य एक्स्ट्रा टॉपिंग्स वगैरे घातल्यावर 'वुड फायर ओव्हन' नामक भट्टीत टाकणाऱ्या आचाऱ्याच्या सगळ्या सराईत कृतींचे फोटो काढू देण्यास अनुमती देणाऱ्या देखण्या व्यवस्थापिकेचे आभार मानावे तेवढे आणि त्या आचाऱ्याचे कौतुक करावे तितके थोडेच...

भट्टीतून काढलेले गरमागरम पिझ्झा तसेचही चवीला भारी लागत होते, पण चिली फ्लेक्स, ओरिगॅनो आणि Tabasco सॉस घातल्यावर तर अप्रतिम लागत होते. त्यांची मजा द्विगुणित करायला जोडिला 'गोरखा स्ट्रॉंग' (आपल्याकडच्या माईल्ड आणि स्ट्रॉंगच्या मध्ये बसेल अशी) हि स्थानिक बिअर आणि Somersby Apple Cider ही होतेच!

नेपाळमध्ये कुठून शिरायचं आणि पुढे प्रवासाचे काय पर्याय आहेत इकडे माझे लक्ष आहे."

सर्वात कमी वेळात (साडेतीन तासांत) नेपाळमध्ये शिरण्यासाठी मुंबई ते काठमांडू हवाई प्रवास हा सर्वोत्तम पर्याय असला तरी अन्य वेळखाऊ पर्यायही उपलब्ध आहेत.

उत्तराखंड मधल्या 'बनबासा', उत्तर प्रदेशातल्या 'सुनौली' बिहार मधल्या 'रक्सौल', आणि पश्चिम बंगाल मधल्या 'पानीटंकी', ह्या चार बॉर्डर क्रॉसिंग पॉईंट्स वरून बराचसा रेल्वेने + बसने किंवा स्वतःच्या वाहनाने रस्तामार्गे नेपाळमध्ये प्रवेश करण्याचे प्रचलित पर्याय आहेत. तसेच दिल्ली ते काठमांडू डेली बस सर्व्हिसचा पर्यायही उपलब्ध आहे पण तो प्रवासही तीस ते बत्तीस तासांचा आहे त्यामुळे मुंबईपासून प्रवासास सुरुवात करायची असल्यास एकंदरीत पाहता हे सर्व पर्याय थोडेफार कमी खर्चिक असले तरी नुसते वेळखाऊच नाही तर खडतरही वाटतात. ह्या ट्रीपमध्ये आम्हाला जनकपूरला आवर्जून भेट द्यायची होती, आणि ते ह्यापैकी कुठल्याच मार्गावर येत नसल्याने वरील सर्व पर्याय आमच्यासाठी निरुपयोगी होते.

मग त्या अनुषंगाने शोधाशोध केल्यावर पवन एक्स्प्रेसने 'लोकमान्य टिळक टर्मिनस किंवा कल्याण ते बिहार मधील जयनगर' हा प्रवास भारतीय रेल्वेने आणि 'जयनगर ते जनकपूर' हा प्रवास नेपाळ रेल्वेने करून जनकपूरला पोचण्याचा झकास पर्याय सापडला. ह्या एकूण प्रवासाचा कालावधी ४५-४६ तासांचा असला तरी कल्याण ते जयनगर पर्यंतचा ३७-३८ तासांचा प्रवास टू टायर एसीने (मग सहा तासांचा मोकळा वेळ) आणि पुढचा जयनगर ते जनकपूरधाम पर्यंतचा एक ते दीड तासाचा प्रवास एसी चेअरकारने केल्याने संपूर्ण प्रवास आरामदायी व अजिबात कंटाळा न येता झाला. (कल्याण ते जयनगर रेल्वे तिकिटाचे दर: स्लीपर कोच -७३५ रु. थ्री टायर एसी - १९५० रु. आणि टू टायर एसी - २८३५ रु. तर जयनगर ते जनकपूरचे जनरल डबा - ७० नेपाळी रुपये व एसी चेअरकार - ३५० नेपाळी रुपये असल्याने हा प्रवास किमान सुमारे ७८०/- ते कमाल ३०५५/- भारतीय रुपये इतक्या रेल्वे भाड्यात होऊ शकतो.)

राहिली गोष्ट नेपाळ मधल्या अंतर्गत प्रवासाची तर नेपाळमध्ये पेट्रोल, डिझेल आपल्यापेक्षाही महाग असल्याने केवळ प्रवासखर्चच नाही तर सर्वच गोष्टी (ज्यात जीवनावश्यक वस्तूही आल्या) भारताच्या तुलनेत महाग आहेत. आम्ही गेलो तेव्हा सप्टेंबरमध्ये तिथे पेट्रोल १८२ रु तर डिझेल १७१ रु प्रतिलिटर होते. वरकरणी दिसायला भारतीय १०० रुपये =१६० नेपाळी रुपये असे दिसत असले तरी वस्तू आणि सेवांच्या किमतीही त्याच प्रमाणात चढ्या आहेत.

जनकपूरमध्ये लोकल साईट सीइंग साठी ई-रिक्षा हा चांगला पर्याय आहे, त्यांचे रेल्वे स्टेशन ते अमुक एक ठिकाण किंवा एअरपोर्ट पिकअप-ड्रॉप साठीचे तसेच अमुक ठिकाण ते तमुक ठिकाण असे अंतरावर आधारित प्रति प्रवासी दरही निश्चित असल्याने फसवणूक होण्याची शक्यता तशी कमी. बाकी पालिकेची बस सेवाही उपलब्ध असल्याचे दिसले, पण तिचा वापर केला नसल्याने अनुभव नाही.

काठमांडूमध्ये स्थानिक प्रवासासाठी टॅक्सी आणि महानगरपालिकेची व खाजगी बस सेवा असे पर्याय उपलब्ध आहेत. टॅक्सीचे किमान भाडे ३०० रुपये तर बसचे किमान भाडे २० रुपये आहे.

पोखरामध्ये देखील काठमांडूप्रमाणे स्थानिक प्रवासासाठी टॅक्सी आणि महानगरपालिकेची बस सेवा उपलब्ध आहे. मुळात पोखरा आणि काठमांडूतल्या बहुतांश टॅक्सीज ह्या मारुती किंवा ह्युंडाईच्या 'मिनी कार' गटातल्या असल्याने तीन प्रवाशांसाठीच आरामदायक आहेत आणि पोखरा इंटरनॅशनल एअरपोर्ट ते हॉटेल ह्या एकमेव टॅक्सीप्रवासाच्या अनुभवावरून, काठमांडूपेक्षा पोखरातले टॅक्सीभाडे जास्त आहे हे नमूद करतो. पोखरा एअरपोर्ट ते लेकसाईड पर्यंतच्या जेमतेम ९ किमी. अंतराच्या प्रवासासाठीचे निश्चित टॅक्सीभाडे ८०० नेपाळी रुपये (५०० भारतीय रुपये) होते. आम्ही सहाजण असल्याने पुढे सर्व साईट सीइंग दोन टॅक्सी घेऊन करण्यापेक्षा एक ७+१ सीटर स्कॉर्पिओ बुक करून तिच्यातून केले. परंतु इथेही बसने कुठला प्रवास केला नसल्याने त्या सेवेचा प्रत्यक्ष अनुभव नाही पण स्थानिकांकडून मिळालेल्या माहितीनुसार पोखरातली सार्वजनिक बस सेवा खूप चांगली असल्याचे ऐकून आहे.

हे झाले स्थानिक प्रवासाचे, आता थोडे लांबच्या प्रवासाविषयी.
नेपाळचा सुमारे ७५% भूभाग हा टेकड्या आणि विविध पर्वतरांगांनी व्यापलेला असल्याने तिथे रेल्वेचे जाळे नाही. रस्तेमार्गाने खाजगी किंवा सार्वजनिक वाहनांतून किंवा विमानाने हवाईमार्गे असे प्रवासाचे दोनच मुख्य पर्याय उपलब्ध आहेत. जनकपूर ते काठमांडू हा प्रवास २२५ किमी आणि काठमांडू ते पोखरा हा प्रवास सुमारे २०० किमी अंतराचे असले तरी भाड्याच्या/खाजगी वाहनाने किंवा बसने इतक्या कमी अंतरांसाठी सुद्धा चार धाम प्रमाणेच सर्वसामान्य परिस्थितीत अनुक्रमे सात ते नऊ तास लागतात, वळणा वळणांच्या घाटरस्त्यांवर भूस्खलन आणि दरडी कोसळणे ह्या नित्याच्या बाबी असल्याने ह्या प्रवासाचा कालावधी आणखीनही वाढू शकतो त्यामुळे नेपाळच्या ग्रामीण भागातले लोकजीवन आणि दऱ्याखोऱ्यांचे सौन्दर्य पाहायला मिळत असले तरी सोबत ज्येष्ठ नागरिक असल्यास त्यांना हा प्रवास खडतर आणि शारीरिकदृष्ट्या थकवणारा वाटत असल्याने हे सर्व प्रवास विमानाने अवघ्या २५ मिनिटांत पूर्ण करून वेळ शारीरिक त्रास वाचवण्याकडे पर्यटकांचा कल असतो. आणि ह्याच विचाराने आम्हा सहाजणांपैकी मी, भाचा आणि माझे वडील अशा तिघांनी कल्याण ते जनकपूर पर्यंतचा प्रवास रेल्वेने केला असला तरी पुढचे 'जनकपूर ते काठमांडू', 'काठमांडू ते पोखरा', 'पोखरा ते पुन्हा काठमांडू' आणि 'काठमांडू ते मुंबई' असे चारही प्रवास विमानाने केले. बहिण, भाऊजी आणि बायको नंतर आम्हाला काठमांडू पासून जॉईन झाल्याने त्या तिघांची नेपाळ ट्रिप ९ दिवसांची तर आमची तिघांची १३ दिवसांची झाली 😊

निसर्ग सौंदर्य आणि पर्यटन सुविधा दोन्ही दृष्टीने नेपाळ आणि भूतान यातील जास्त उत्तम पर्याय कोणता असेल, याचा विचार करतोय.

निसर्ग सौंदर्याच्या निकषावर नेपाळ की भुतान ह्यावर भाष्य करणे अवघड आहे, कारण त्याबाबतीत त्यांची आपापली वैशिष्ट्ये आहेत, आणि दोन्ही देशांतला निसर्ग सुंदरच आहे.
पर्यटन सुविधांच्या बाबतीत बोलायचे तर त्या भुतानमध्येही दर्जेदार आहेत, पण नेपाळ प्रमाणेच तिथलेही दिड-दोनशे किमी अंतराचे रस्ते प्रवास खडतर आणि वेळखाऊ असले तरी त्यापासुन दिलासा देणाऱ्या नेपाळ सारख्या किफायतशीर विमानसेवेचा मात्र तिथे अभाव असल्याने बरोबर ज्येष्ठ नागरीक किंवा लहान मुले आणि वळणा वळणांच्या घाटरस्त्यांवरुन होणाऱ्या प्रवासाचा त्रास होतो अशा व्यक्ती बरोबर आहेत अशा परिस्थितीत जर दोघांपैकी एकाची निवड करायची झाल्यास मी नेपाळचा पर्याय सुचवेन, पण त्याच बरोबर अनुकुल परिस्थिती असल्यास भुतानला दुर्लक्षीत करु नये असेही नमुद करतो. दोन्ही देश बघण्यासारखे आहेत!