इस्राईलच्या पुण्यभूमीत

 

इस्राईलला येऊन महिनाच झालेला. पुढच्या महिन्यात आमच्या लग्नाचा पहिला वाढदिवस.कसा साजरा करावा,यावर बर्र्च काथ्याकूट झाल्यावर ठरलं- 'जेरुसलेम'!!!
वास्तविक धार्मिक स्थळ आणि लग्नाचा पहिला वाढदिवस साजरा करण्याचं ठिकाण हा विरोधाभास इंडियाबाहेर असल्यामुळे सुटला. (युद्ध सुरु झालं होतं. युद्धजन्य परीस्थितीत तिथे जावं की नको यावरही परत ‘समित्या’  नेमल्या). फारसं डिबेटींग न होता,सहकार्यांनी चांगली कल्पना म्हणून ग्रीन सिग्नल दिला. खूपशी माहिती पण दिली. बस, ट्राम अशी सगळी माहिती काढली. अगदीच तत-पप होउ नये म्हणून थोडे हिब्र्यु शब्द आणि तिकीट वगैरे काढताना लागतील म्हणून अंक पण शिकून घेतले. जेरुसलेम हे मोठे शहर एका दिवसात फिरुन होणार नाही म्हणून जुने शहर फक्त निवडले. धार्मिक स्थळांना प्रॉपर पर्यटन केंद्र कसं बनवावं हे बाहेरच्या देशांकडून शिकावं.
जेरुसलेमला सिटीमध्ये फिरायला ट्राम आहेत. त्या ट्राममधून आखिवरेखिव शहर भारी दिसतं. उंच भिंतींच्या आत वसलेलं हे जुनं शहर, सुंदर बांधिव रस्ते आणि अधुनमधून दिसणारी हिरवळ. सारंच न्यारं रुप येशू च्या गावाचं.

मेन गेट (जाफा गेट)कडे जायचा रस्ता...

या मोठठ्या भिंतीच्या मागे एवढी रंगीबेरंगी दुनिया असेल असं वाटल सुद्धा नव्हतं…इथे एकूण चार भाग आहेत- मुस्लिम क्वार्टर, ख्रिश्चन क्वार्टर, अर्मेनियन क्वार्टर आणि ज्युविश क्वार्टर. या प्रत्येक भागात, घरे, दुकाने, इमारती यांच्या बांधणीतून त्या त्या संस्कृतीचे दर्शन होते.
आत गेल्या गेल्या एक information centre लागले. तिथे आम्हाला असा एक नकाशा मिळाला आणि आम्हाला हवी ती बेसिक माहिती मिळाली.
हा जुन्या जेरुसलेमचा नकाशा

इथे जे मेन गेट आहे त्याला जाफा गेट म्हणतात. त्या भल्या मोठया दरवाजातून आत गेल्यावर पहिल्यांदा अर्मेनियन क्वार्टर लागते तिथे दाराशीच एक टॉवर आहे ज्याला david's tower म्हणतात. या टॉवरवरून जुन्या सिटीचा मस्त व्ह्यु दिसतो. इथून आत गेल्यावर छोट्या गल्ल्या लागतात.
David's tower
इन भुलभुल्लैया गलियों मे अपना भी कोई एक घर होगा,
अंबर पे खुलेगी खिडकी या खिडकी पे खुला अंबर होगा...

तिथून आम्ही ज्युविश क्वर्टर कडे गेलो. इथे आहे जेरुसलेमचं सगळ्यात मोठठं आकर्षण- western wall, इच्छापूर्ती भिंत! इथे जे मागितलं जात ते मिळतं असं म्हणतात, इतकचं नाही तर लोक आपली दु:खं या वेलिंग वॉल जवळ मांडतात.
इच्छापूर्ती भिंत

हा त्याच्या समोरचा भाग…इथे खूप वेगवेगळी म्युझियम्स आहेत.
टेंपल माउंट
हे ज्युंचे पवित्र स्थान मानले जाते. याला हाराम असं म्हणतात. हे ४ धर्मांनी बनले आहे- ज्युडाइसम, ग्रेकोरोमन पॅगानिसम, इस्लाम आणि ख्रिश्चन.

Dome of the rock
हे मुस्लिम पवित्र ठीकाण असून हे टेंपल मॉउंटमध्ये वसवले आहे. ही इस्राइलची एक ओळख मानली जाते.
सगळ्या मोठ्या इमारतींमध्ये ही सोनेरी मुकुट घातलेली निळ्या पांढर्‍या रंगाची सुंदर इमारत अगदी उठून दिसते.
अल-अक्सा

ही अल-अक्सा, एक खूप जुनी प्रसिद्ध मस्जिद आहे. इथे आजूबाजूला अनेक इस्लामीक गट प्रार्थना करत बसलेले असतात.

Austrian hospice
मग आम्ही जेरुसलेमच्या सगळ्यात जुन्या गेस्ट हाउस वर गेलो. Austrian hospice- हे जुन्या सिटीच्या बरोबर मध्यभागी आहे. ही पर्यटकांना राहण्यासाठी केलेली सोय आहे पण इथे बरेच लोक फोटो काढण्यासाठी येतात. जुन्या शहराचा टॉप व्ह्यु खासच दिसतो
इथे आम्ही काढलेली काही प्रचि.

मग आम्ही ख्रिश्चन क्वार्टर्स मधे आलो. भारतातून येताना आमच्या ख्रिश्चन शेजार्यानी इथे एकदा जाउन येच असे सांगितले होते. ही ती जागा जिथे येशू ख्रिस्ताना क्रूसावर चढवलं गेलं.

व्हाया डोलोरोसा मार्ग (via dolorosa street)
या रस्त्यावरून येशूंना चालवत नेलं, ते जिथे थांबले तिथे एक थांबा(station) बनवला, असे एकूण १४ थांबे आहेत. हे सगळे थांबे मिळून व्हाया डोलोरोसा (via dolorosa street) रस्ता तयार झाला.
सेंट वेरोनिका चर्च

हे सेंट वेरोनिका चर्च
ही तीच वेरोनिका, जीने डोलोरोसा वरून मार्च सुरु असताना येशूंचा चेहरा रूमालाने पुसला. तिचा तो रूमालही veil of veronica म्हणून प्रसिद्ध आहे.
होली सेपल्चर चर्च (Church of the Holy Sepulchre)
इथे ख्रिस्तांना क्रूसावर दिलं गेलं. हे दोन जागांसाठी प्रसिद्ध आहे-
काल्व्हेरी (calvary/Golgotha)- येशूना क्रूसावर दिलं ती जागा
आणि येशूचे रिकामे थडगे ( Jesus's empty tomb)- जिथे त्यांना पुरले गेले ,पण येशूंचा जन्म पुन्हा झाला असे मानले जाते म्हणून याला रिकामे थडगे म्हणतात.

हे भव्यदिव्य चर्च पाहाताना डोळे दिपून जातात. भिंतींवर बरीच रंगीत चित्रे रेखटली आहेत आणि त्यावर लावलेले जुन्या पद्धतीचे दिवे अजुनच सुंदर दिसतात.

इस्राईल मध्ये खूप कमी जागा पाहण्यासारख्या आहेत. पण त्या प्रत्येक जागेची एक वैशिष्ट्य पूर्ण गोष्ट आहे. ती गोष्ट समजल्यावर तिथे जाउन आल्याचे अधिक समाधान वाटते.

 पर्यटकांकरता किती सुरक्षित आहे ?>>अगदी सुरक्षित आहे... फक्त मुस्लिम क्वार्टर्स मध्ये थोडे रेग्युलेशन्स जास्त आहेत...
बाकी इस्राईलमध्ये भारतीय लोकांना खूप मानतात कारण त्यांच्या संकटाच्या वेळी भारतीय लोकांनी त्यांची खूप मदत केली होती,असे त्यांच्या इतिहासात लिहून ठेवले आहे...
आणि जेरुसलेम मध्ये तर भारतीय म्हनल्यावर लगेच कुठेही एन्ट्री मिळते, वर छान पैकी हसून "नमस्ते" असं त्यांच्या टोन मध्ये म्हणतात

 

तीन हजार वर्षांचा इतिहास असलेल्या जेरुसलेम बद्दल लिहिलेले सायमन सीबग मांटफ़िऑरी या लिहिलेले (अनुवाद : सविता दामले....जवळपास हजार पानांचे पुस्तक आहे, त्यावरून जेरुसलमेच्या इतिहासाची कल्पना यावी) हे पुस्तक मी वाचताना अगदी हरवून गेलो होतो या शहराच्या नावाभोवती सार्‍या जगात असलेल्या अदभुत अशा आकर्षणामुळे. जेरुसलमेची चरित्रकथा असे म्हटलेले आहे त्या अनुषंगाने सुरुवातीलाच उल्लेख आहे की हा सार्‍या जगाचा इतिहास आहे. आज "इस्त्रायलच्या पुण्यभूमीत" हे शीर्षक वाचताच खात्री पटली की निसर्गा यानी जेरुसलेम संदर्भातीलच लेखन केले असणार.

फोटो पाहून तर वेडावल्यासारखे झाले. "जेरुसलेम" पुस्तकातील मजकुरासोबतीने या फोटोकडे पाहणे आनंददायी आणि अभ्यासाच्या दृष्टीनेही फार उपयुक्त ठरणार याची मला खात्री आहे.

विशेषतः "....येशूचे रिकामे थडगे...." याच्या उल्लेखाने तर मला भारावल्यासारखे होऊन गेले. कारण हे स्थळ धर्मावर असलेल्या विश्वासाचे प्रतीक आहे. येशूचा पुनर्जन्म झालेला आहे यावर त्यांचा नितांत विश्वास असूनही भक्तांनी येशूला जिथे पुरले होते ती जागा नष्ट न करता थडगे मुद्दाम रिकामे का आहे याची चर्चा व्हावी या उद्देशाने तशीच ठेवली आहे. त्याला ते लोक भेटही विनम्रतेनेच देत असतात. आपल्याकडे ही संकल्पना शक्य नाही. देऊळ आहे पण तिथे मूर्ती नाही, हे चित्र नजरेसमोर येणार नाही. अर्थात प्रत्येक धर्माची शिकवण वेगळी असल्याने "रिकामे थडगे" हे त्यांच्या नजरेने पवित्र आहे हे मान्यच.

धन्यवाद निसर्गा याना...फोटो सोबतीने आवश्यक ती माहितीही अतिशय पूरक अशीच दिल्याबद्दल.

 https://www.maayboli.com/node/56511

ये हसी वादियाँ,ये खुला आसमाँ... -नेगेव, इस्राईल

घरातून निघतानाच जरा धाकधूक वाटत होती.ट्रिपला निघायचं तर पाऊस थांबलेलाच हवा. मागचा पूर्ण आठवडा सलग पाऊस पडत होता. माझ्या एका सहकार्‍याने सांगितलही होतं,या वर्षीचा पाऊस वेळ काळ पाहून आलेला नाही. उत्तर इस्राईल मध्ये काही ठिकाणी पूरही आलेला. पण आमचा दौरा दक्षिणेकडचा होता...बरंच म्हणायचं...पावसाच्या निरुत्साही वातावरणातून बाहेर पडायला आमच्यासोबत ३० जण तयारच होते...
सकाळचं वातावरण 'कूल' होतं. गारठा होताच, पण बोचरी म्हणावी अशी हवा निदान नव्हती...पण आम्ही चाललो तरी कुठे होतो म्हणा... ज्या वातावरणात आता होतो त्याच्या विरुद्ध...कृषीभूमीच्या वैराण आणि उजाड वाळवंटात...म्हणजेच नेगेव ला... सकाळी ८ वा. आम्ही दक्षिणेकडे कूच केली. सोबत गाईड्, आमचे देशी-विदेशी संशोधक मावळे आणि रसदेसह बस असा सगळा लवाजमा होता. काही टूरीस्टपण होते. ९ वाजेपर्यंत ढगाआड लपलेल्या 'सुर्व्या' ने डोकावून पाहिलं... हुश्श... पंधरा दिवसांनी त्याचा लख्ख चेहरा दिसल्यावर काय छान फिल आला.

काले मेघा काले मेघा...

थांबून एके ठिकाणी ब्रंच घेतलं...आज सगळ्यांनी काम बाजूला ठेवलेलं...बस-टूरमधला पेटंट गेम अंताक्षरी मनात आलं तरी खेळू शकलो नाही... देश वेगळे... भाषा वेगळी...गाणी नाही पण गप्पा सुरु होत्या.
नेगेव चा मूळ अर्थ हिब्र्युमध्ये 'कोरडा" असा होतो, शिवाय 'दक्षिण' असाही अर्थ आहे (इति आमचा गाईड)...गाईडचाच उत्साह पोतंभर. सगळे व्हिसीटींग सायंटीस्ट आणि परदेशस्थ आहेत म्हटल्यावर त्याने पण त्याचा डोक्यातला गूगलबाबा फुल स्पीडने प्ले केला. रस्ता तसा विराण होता. हळूहळू पिवळसर लॅटेराईटची मैदानं दिसू लागली. वार्‍यासोबत भुरभुरणारी माती आणि बुटूकबैंगण काटेरी झुडपं म्हणजे नेगेवची सुरुवात.

नेगेवला गेलं की, छोटी बसक्या पद्धतीची घरं दिसतात. एक घर दुसर्‍या पासून काही ठराविक अंतरावर. प्रत्येक घराच्या अंगणात गवताचेभारे,शेळ्या-मेंढ्या,लाकडं वगैरे...! ही मालमत्ता होती 'बेडॉईन्स'ची...एक वाळवंटी अरब-सिरीयन भटकी जमात. सतत जागा बदलणारे. याच ठिकाणी इस्राईलची भूदलप्रशिक्षण संस्था आहे. इस्राईलचं सैन्य जगात भारी का ते इथे येऊन बघा. अशा रफ-ट्फ वातावरणात प्रशिक्षण मग आणखी काय निपजणार…

पुढे लागतो तो हा अन अविदात राष्ट्रीय उद्यानाचा भाग. (En Avedat National Park)

बियर ग्रील चँलेंज पाहता ना...?त्यात त्याचं एक वाक्य असतं. अशा भागात पाऊस जरा जरी पडला तरी मोठा पूर येतो. अशा जागांवर फार वेळ थांबू नका वगैरे...त्याची प्रचिती. आदल्या दिवशी येऊन गेलेल्या पुराच्या खुणा. वाळूमध्ये पाणी लगेच जिरुन जातं.
Nubian Ibex :
वाळवंटी भागात आढळणारी शेळी. आठवण आली ती आपल्या निलगीरी तहर ची.
ये हसी वादियाँ,ये खुला आसमाँ... चपखल बसत होतं गाणं...

या वैराण वाळवंटात हा सुरेख पाण्याचा झरा व त्याचा धबधबा. पाण्यातील सुंदर प्रतिबिंबांची दृश्य.

दोन डोंगरांमधून गेलेला ओढा. अत्यंत खारट पाणी आणि याच पाण्यावर वाढणारी झाडे इथे दिसतात.

हायकिंगसाठी अरुंद पायर्‍या पाडलेल्या आहेत.या चढता येतात मात्र उतरता येत नाहीत. माथ्यावर असलेल्या वाहनतळापासून गाड्यांची सोय आहे.

अगदी वरून घेतलेला एक टॉप-स्नॅप

आमची पुढची भेट होती मिड्रेशेत, डेव्हिड बेन गुरीऑन यांच्या थडग्याला. इस्राईलची स्थापना ज्यांनी केली आणि याच देशाचे पहिले पंतप्रधान. आज ते असते तर इस्राईलचा, तिथल्या लोकांचा त्यांना निश्चितच खणखणीत अभिमान वाटला असता. मी कधी तुलना करीत नाही पण उगाच भारत आठवतो अशा वेळी. जेरुसलेमसारखी पुण्यभूमी सोडून 'मला नेगेवच्याच मातीत जमा होऊ द्या' म्हणणारे गुरीऑन. अब्राहम लिंकन, महात्मा गांधी आणि नेल्सन मंडेला या तीन महान व्यक्तींचा त्यांनी कायमच आदर्श ठेवला. शेजारीच त्यांची पत्नी पॉलाचीही समाधी आहे. याच भागात सोलार एनर्जी रिसर्च सेंटर आणि अॅग्री-बायोटेक रिसर्च सेंटर आहे. इवल्याशा इस्राईलमध्ये आणखी काय काय बघायला मिळणार याची लांबलचक यादीच बनते.
वाळवंटातील सुंदर शहर
सौरऊर्जेचा भरपूर वापर इथे केला जातो. भुसभूशीत भागात केलेले हायवे आणि टिकाऊ रस्तेपण.
सर्वात मोठे विवर (crater)-
जगात अशी सहा विवरे आहेत पैकी पाच इस्राईल मध्ये असून एक इजिप्त मध्ये आहे. इथे हिब्र्यू मध्ये यालाच 'माखतेश' असं म्हणलं जातं. आजुबाजूचे डोंगर चुनखडी आणि मधली जमीन वाळू पासूनच्या खडकाने बनलेली आहे. भूगोलात आपण भूरूपे आणि त्यांचे क्षरण शिकलो. इथल्या कमी पावसाने आणि जोराच्या वादळवार्‍यानी इथे वळ्या-वळ्यांची कलाकुसर करुन ठेवली आहे. खनिज आणि सुर्यप्रकाशात त्यांचे मनमोहक रंग दिसतात.
थोडी मौज-मजा
जवळच थांबलेली बस... ड्रायव्हरला पेनांचा नाद असावा.
त्याचं हे पेनाळं.

माखतेश च्या शेवटी एक नदी आहे. त्याभोवती वाढलेली अकॅशियाची झुडपं. हा आमच्या हाईकचा शेवटचा टप्पा.

ही बिळं बहुदा कृदंतवर्गीय प्राण्याची असावीत.एखादवेळेस नेगेव श्र्यू किंवा उंदीर. झुड्पाखाली ओलावा-थंडावा असतो म्हणून त्याखाली हे 'लोक्स' घरं करतात. अशी बरीच बिळं तिथे होती बहुधा. खाली जाळं असावं. समोरच सँड स्पायडरचा 'मौत का कुआ' दिसतोय. या गोलाकार वाळूच्या विहिरीत किडा पडला की फसतो. जितका बाहेर पडायचा प्रयत्न करेल तेवढी वाळू त्याला 'ट्रॅप' करुन ठेवते. शिकार मिळालीच म्हणून समजा.
कुठे बुडाला पलीकडे तो सोन्याचा गोळा...

अशी सुरेख संस्मरणीय संध्याकाळ. थकवा कसा उरेल ब्वा.

त्या सुंदर जागेचा निरोप घेऊन परत उत्तरेला निघालो. नेगेव आठवणीत राहणार होतं.

 

 

 

 

 

 

 https://www.maayboli.com/node/58091

इस्राईल बद्दल आधी बरच टंकलं.कितीही झालं फिरुन तरी या एवढ्याशा देशाबद्दल लिहायला काही कमतरता नाही.जेवढी निघेल तेवढी माहिती.नाविन्यता.आश्चर्य.खरोखर जसा चिन्यांचा देश अजब आणि अरभाट तसा हिब्र्युंचा देश चमत्कारीक आणि आशादायी.
'येशूचा आणि ज्युविश लोकांचा इतिहास सोडला तर इस्राईलचा असा काय खास इतिहास असणारे??'- आर्किओलॉजि (टूर)टूरचा मेल बघून मनात विचार आला. पण सोबत असलेली फोटोची अॅटॅचमेंट पाहून उत्सुकता जराशी वाढली, म्हणून करून टाकलं बूकिंग...
सोबत हवामानाची 'नोट' पण होती- उष्ण कोरडे ३०º से. च्या वर... मनात आलं रोज आपण १५º से. मधे कुडकुडतो ... तिथे एवढा काय फरक असणारे...???इथे पण स्वत:वर अती आत्मविश्वास दाखवून सोबत स्कार्फ, स्वेटरं, जर्कीन घेउन निघालो, बसजवळ पोहचल्यावर समजलं काही आमच्यापेक्षा ही आत्मविश्वासू लोकांनी पाउस येईल या भीतीने छत्र्या ही सोबत घेतलेल्या... म्हणलं.. 'छ्या!! आपण विसरलोच राव' . इस्राईलच्या हवामान खात्याचा चांगला अनुभव असूनही असल्या गोष्टी मनात... नाही नाही...डोक्यात येउन गेल्या. पण तिथे पोहचल्यावर हा 'overconfidence' चा फुगा जोरात फुटनार होता.
कॅमेर्याला आधीच बजावून ठेवलेला 'बाबा रे, आज तुला क्षणभरही उसंत नाही बरं का!'... ५-६ फोटो काढून त्याला trailer पण दाखवलेला…
जाताना मस्त हिरवीगार शेते लागली ...
हिरवे हिरवे गार गालिचे, हरित तृणाच्या मखमालीचे... या ओळी ओठांवर खेळत होत्या...

टूर होती माउंट गिल्बोआ डोंगराच्या पायथ्याशी वसलेल्या बेत शान-(beit she'an) शहराची... २-२.१५ तासांचा प्रवास पोहोचलो बाबा -बेत शान राष्ट्रीय उद्यानात... बस मधून उतरलो ते स्कर्फ्,मफरेल आणि जर्किन्स बसमध्ये ठेऊनच. ऊन मी म्हणत होतं. जगातल्या सर्वात ऊष्ण भागांपैकी एक भाग असणार बेत-शान.अंग तापलं होतं.उन्हाळा एवढा की तो टाळण्यासाठी उन्हाळ्यात इथली शेतकरी लोकं फक्त सकाळी आणि संध्याकाळी शेतात काम करतात.

‘वसंत’असल्याने झाडांवरची फुले गोड हसत होती…

सोन्या सारखी दिसणारी फुले पाहिली अन आठवला सप्टेंबरमधला सोनकीचा हरीश्चंद्रगडाचा सडा.

आम्ही एका छोट्याशा डोंगरावर ऊभे होतो आणि समोर दिसत होते,इजिप्शीयन गव्हर्नरच्या बंगल्याचे अवशेष .कोण कुठला बापडा इजिप्शियन गव्हर्नर...आला इकडे,केलं राज्य...बंगला बी बांधला..

इतिहासाचं आणि आपलं नातं कायमच बेंच आणि झोपेचं राहिलंय.(काय सांगता.इतिहासाच्या तासाला एकदा तरी झोपला होता असं स्वताशी तरी कबूल करा) ...
पण आमचा गाईड फारच उत्साही.शाहीराच्या आवेशात नसला तरी त्याची वाक्य त्याचं प्रभुत्व दाखवित होती.त्याचा त्याच्या कामावर असलेला विश्वास आणि आवडसुद्धा.
आता आमच्या या बोलघेवड्या गाइडने सांगितलेली गोष्ट अशी...
सफर करू उत्तर इस्राईलच्या इतिहासाची… एका २३ वेळा नष्ट होऊन पुन्हा पुन्हा बांधलेल्या साम्राज्याची...... गाईडचा 'टोन' एक सलग ऐकू येत होता आणि लांबलचक कांगदाची भेंडोळी सुटावी तसं भासत होतं. शहराची गोष्टच न्यारी...पडझडून उभं राहण्याची हिम्मत न्यारी...ढासळलेल्या विटांवर पाय देऊन हुंकारण्याची...आणि एक नव्हे,दोन नव्हे तब्बल तेवीस वेळा पाया ते कळस रचण्याची कमाल गोष्ट...

इस्राईल किती सहनशील आणि चिकाटीचं..!?
फार फार वर्षांपूर्वी- म्हणजे साधारण ५००० वर्षांपूर्वी ताम्रयुग सुरूवात होत असताना जॉर्डन नदीच्या काठी लोक राहायला आले. भरपूर पाण्याचा साठा आणि कसदार सुपिक जमिन असल्याने हे लोक डोंगरातल्या गुहेत राहु लागले. पोटापाण्यासाठी शेती करू लागले. चांगले बस्तान बसल्यावर तिथे त्यांनी एक गावच प्रस्थापित केले. त्या गावाचे नाव- बेत शान. नावाप्रमाणे शानदार असे हे गाव.पण काही वर्षांनी आगीत हे शहर भस्मसात झाले. आगीत त्यावेळी शहरं भस्मसात होत.उगाच शहरं कशी आगीत होरपळत असतील असा विचार आला.पण मग रोम आठवलं.म्हटलं असं आग लागणं युद्धनिष्पत्त असावं.

Canaanite/ Egyptian period
त्यानंतर ताम्रयुगाच्या मध्यंतरात १५ व्या शतकात, इजिप्शीयन राजा- तिसरा थुटमोस याने जोशिआ राजावर चढाई करून हा भाग जिंकून घेतला. त्याने हे शहर पुन्हा वसवले आणि नाव दिले-रेतेनु. पुढची ३५० वर्षे हा भाग इजिप्शीयन राजवटीकडेच राहीला. लोहयुगाच्या सुरूवातीच्या काळात हे त्यांचे प्रशासन केंद्र बनले.

Bibilical period
११ व्या शतकाच्या सुरूवातीला इस्रायली राजा साउल याने इजिप्शीयांवर आक्रमण केले.पण त्याला हे राज्य जिंकता आले नाही. या युद्धात साउल आणि त्याची ३ मुले मात्र मारली गेली. यात या शहराचे बरेच नुकसान झाले. १० व्या शतकात पुन्हा एका इस्रायली राजाने-डेविडने आक्रमण करून हा भाग जाळून टाकला. त्याचा मुलगा सोलोमन याने हे राज्य पुन्हा एकदा वसवले. हे प्रशासन केंद्र झाले. सोलोमनच्या मॄत्युनंतर यातला काही भूभाग पुन्हा एकदा इजिप्शीयनांकडे गेला आणि काही भूभाग असिरीयन लोकांनी जिंकून घेतला.

Helinistic period (Greek and Mediterranean)
ग्रीक पौराणिक कथांनुसार, तिसर्याू शतकात हे शहर द्योनिसॉस(god Dionysos) देवाने शोधले व पुन्हा एकदा वसवले. त्याला सांभाळणार्या आयाला इथे दफन केले म्हणून त्याने या शहराचे नामकरन "निसा"(Nysa) असे केले. तसेच ग्रीक इतिहासात काही ठीकाणी या शहराचा उल्लेख "सिथोपोलिस" (scythopolis) असा केला आहे.
दुसर्या शतकात ग्रीक राजवटीचे सर्वात मोठे शहर होते. पण हासमोनियन्सनी (एक जुनी इस्रायली राजवट) पुन्हा एकदा हे उद्ध्वस्त केले.

Roman period
ऱोमन काळात, साधारण पहिल्या शतकाच्या सुरुवातीला हे शहर प्रशासन केंद्र बनले. रोमन बांधणी नुसारया भागाची रचना केली. तेल या भागाच्या दक्षिण आणि पूर्व भागाकडून पुन्हा एकदा उभारणी झाली. पण एका मोठ्या भूकंप धक्क्यात हे शहर पुन्हा मोडून पडले.

Byzantine period
ख्रिस्त लोकांनी हे शहर उभारून इथला एरीया ४०० एकरनी वाढवला. लोकसंख्या ४०,००० झाली आणि शहराभोवती ४.५ किमीची भिंत उभारली गेली

Arab period
अरब काळात,६३६AD मध्ये शहराचे नामकरण झाले- बेइसन आणि उतरणीचा काळ सुरू झाला. नवीन राजानी लोकांच्या सहनशीलतेचा अंत बघून कठोरपणे राजवट सुरू ठेवली.एका मोठ्या भूकंपानंतर याचा अंत झाला.

Ottoman period (turkish empire)
पुन्हा काही सेनानींनी किल्ला बांधला, पण लवकरच तो जमीन दोस्त ही केला गेला... त्यानंतर बराच काळ बेइसन हे छोटेसे गाव राहिले.१३०८ मध्ये मात्र हे शहर इजिप्त कडून सिरीयाकडे केल्या जाणार्‍या औद्योगिक वाहतूकीचे केंद्र बनले.

१९४९ मध्ये सर्व राजवटींचा अंत होऊन- इस्राईलचा पहिला मेयर नोआ मर्डिंजर याने हे शहर पुन्हा उभे केले. तेच आजचे "बेत शान". अर्थात मधल्या काळात या भागावर विजय मिळवण्याचा खूप प्रयत्न झाला. असे २३ वेळा जमिनदोस्त झालेले हे साम्राज्य आज अनेक ऐतिहासिक खुणा घेऊन दिमाखात काळाची साक्ष देत ऊभे आहे.

तर हे रामायण- महाभारत का घडलं असावं??? तर बेत शानची भौगोलिक परिस्थिती- सी ऑफ गॅलिली, जॉर्डन नदी आणि इथली कसदार सुपीक जमीन… जॉर्डन रिवर व्हॅली आणि जेझराईल व्हॅली मध्ये वसलेले हे शहर.
आजही इजिप्त कडून सिरीयाकडे केली जाणारी वाहतूक याच मार्गाने केली जाते.
हीब्र्यु युनिवर्सिटी आणि पेनसिल्व्हानिया युनिवर्सिटी मध्ये इथल्या आर्कीओलॉजीचा अभ्यास सुरू आहे.

गव्हर्नरच्या बंगल्याच्या पुढे गेल्यावर डोंगरावरून दिसणारा हा व्हियु-

नॅशनल पार्कच्या जवळ असलेल्या कॅफेटेरीयाजवळ असलेली ही रोमन साम्राज्याची प्रतीकृती

पॅलॅडीयस स्ट्रीट

ग्रीक पुराणात उल्लेख असलेल्या द्योनिसोस देवाच्या मंदिराचे हे काही अवशेष...

पॅलॅडीयस स्ट्रीटच्या नैऋत्येला असलेले रोमन काळातील स्नानगॄह. इथे काही संगमरवरी फरशांचा वापर केला आहे

इथे २ उबदार असे हॉल्स आहेत. जमिनीखालून गरम हवेने पाणी गरम करण्याच्या रोमन प्रणालीचा वापर केला जात असे (hypocaust method).

तर या आंघोळीसाठी लागणार्यास अक्सेसरीज्... पेडिक्युअर -मॅनिक्युअर ई.

हे काय असेल असे वाटते???
रोमन काळातील सार्वजनिक शौचालय... अर्थात अवशेष...
सो कमोड स्टाईल जरी ओल्ड असली तरी सगळ्यांनी कसरत करत बसून बघितलच आणि हौस म्हणून गाईडकडून फोटोही काढून घेतले
या खालच्या पन्हाळीतुन स्वच्छ पाणी वाहत असे.त्यात स्पंज बुडवून स्वच्छतेसाठी वापरत असत. टिश्यु- बिश्यु नव्हते न त्या काळी
तर ही श्रींमंतांची स्वच्छतागृहे... खास टर्कीवरून मागवलेल्या संगमरवराचा वापर इथे केला आहे...

हे अर्धगोलाकार रोमन काळातील शॉपिंग मॉल...

ही काही दुकाने आणि आतील रचना... पण हे स्नान गृहाला जोडून होतं, ते का ते नाही बुवा समजलं

हे थिएटर सुमारे १ AD च्या सुरूवातिला बांधले गेले. इथे ७००० सीट्स होत्या, डोंगराचा काही भाग वापरून हे थिएटर बांधले आहे. स्टेजसाठी जे खांब आहेत त्यासाठी ग्रॅनाईट वापरले आहे.

प्रार्थनास्थळी पूजेच्या विधीसाठी लागणारे पाणी इथे साठवले जायचे. रोमन काळातील शहररचनेमधील हा एक महत्वाचा भाग

आम्ही सुरूवात छोट्याशा डोंगरावर केली तो हा डोंगर...हा जुन्या साम्राज्याचा उत्तरेकडचा भाग - तेल

इस्राईल आपण पाहतो ते लांबून....मानलं पाहिजे या इस्रायली लोकांना, जिथे जाईल तिथे नवीन गोष्ट बघायला मिळते.चिन्यांसारखे मिचमिचे डोळे यांच्या कडे नसतील तरी दूरदृष्टी आणि तिक्ष्ण विचार याचा मिलाफ असलेल्या देशात मला रहायला मिळाल याबद्दल आयुष्याचे आभारच मानायला हवेत.

 इस्राईल म्हणलं की मला आजोबांकडे गाणं शिकायला येणारी लिओरा आयझॅकच आठवते.. ती सांगायची त्यानुसार. इस्राईल मध्ये वय वर्ष १८ नंतर प्रत्येक मुलाला आणि मुलीला ३ वर्षांसाठी सैनिकी शिक्षण अनिवार्य होते.. सध्या काय आहे काहीच माहिती नाही.. आणि तिचा संपर्कही नाही...

 अजुन ही असचं आहे... मुलांना ३ वर्षे आणि मुलींना २ वर्षे सैनिकी शिक्षण व सेवा करावी लागते... काही जण ही सेवा पुढे सुरू ठेवतात...त्या नंतरही युद्धजन्य परीस्थिती असेल तेव्हा ऑर्डर्स आल्या की रुजू व्हावे लागते...
नेपाळच्या भूकंप ग्रस्तांसाठी इथून बरीच मदत गेली होती... तेव्हा काही टीम्स पण पाठवल्या गेल्या. त्यात माझे इथले सहकारी पण गेले होते( अर्थात अचानक रूजु होण्याचे आदेश त्यांना मिळाले होते), त्या वेळी ही माहिती मिळाली.

@नीधप
मला अगंच म्हणा... लहान आहे मी
आधुनिक काळातला इस्राएल म्हणजे ग्रीन हाऊसेस मधे पिकवलेली समृद्धी, पाण्याचा अतिशय कल्पक वापर, त्यासंदर्भाने असलेली व्यवस्था हे पहिलं आठवतं.>>>जरूर लिहीन. मी इथे त्या संदर्भातच अभ्यास करतेय