दि ब्रोकन मूनलॅण्ड" ♣लडाख♣

 https://www.maayboli.com/node/45599

"आज शाहे जहाँगीर दमे नजायूं जुस्तबंद
बा ख्वाहिशे दिल गुप्त कि कश्मीर दिगर है च "
याचा अर्थ मृत्युनंतर स्वर्ग कोणी पाहिलाय, पण जीवनात ज्याने काश्मिरची भूमी पाहिली त्याला पुनः पुन्हा येथे यावसं का नाही वाटणार! खरंतर स्वर्ग उपभोगण्यासाठी मृत्यु आवश्यक आहे का? का मृत्युपूर्वी स्वर्ग अनुभवताच येणार नाही? याच उत्तर एक आणि एकच "काश्मिर". काश्मिरच्या एका बाजुला नाजुक सौंदर्याने नटलेले कश्मिर खोरे, बर्फाने झाकलेली शिखरं, घनदाट जंगल, देवदारचे सुंदर वृक्ष, दल सरोवर, अक्रोड, सफरचंदांनी लगडलेली झाडे, केशरची निळी फुले आणि त्यातुन डोकावणारे केशर, मुघल बागा तर दुसरीकडे रौद्र सौंदर्याने नटलेला लडाख परीसर, काळजाचा ठोका चुकवणारे "पास", मॅग्नेटिक हिल्स, निळाशार पँगाँग सरोवर, जगातील सर्वात उंचीवरचे मोटरेबल रोड, शांत, सुंदर आणि बौध्द धर्माच्या खुणा बाळगणारे बौध्द गोंफा (मॉनेस्ट्रीस), निसर्गसौंदर्याने ओतप्रोत भरलेले शीत वाळवंट म्हणजेच नुब्रा व्हॅली.

खरंतर लेह लडाखच्या सौंदर्याने आधीच (हो अगदी ३ इडियटच्याही आधी :-)) मनावर गारूड केले होते पण जाण्याचा योग काहि जुळुन येत नव्हता. गेल्या वर्षी श्रीनगर, पहलगाम, गुलमर्ग, सोनमर्गला भेट देऊन झाली त्यामुळे या वर्षी लडाखवारीचा बेत नक्कीच करायचा ठरला. "एक तरी वारी अनुभवावी" या उक्तीप्रमाणेच "एकदा तरी लेहवारी घडावी" अशी जबरदस्त इच्छा होती. योग जुळुन आला आणि या वर्षीच्या ऑगस्ट महिन्याच्या सुरूवातीला श्रीनगर-कारगिल-लेह-सार्चु-मनाली-चंदिगड असा लेहचे दोन्ही प्रवेशद्वार पाहिले.

काश्मिर खोर्‍यातुन लडाखला निघाल्यावर सोनमर्गच्या पुढे निसर्ग कूस बदलतो. झोझीला पासच्या अलिकडचा निसर्ग हा नाजुक तर पलिकडचा रौद्र. पण दोघांचीही बात काही औरच. एकदा का तुमचे पाऊल लडाखमध्ये पडले तर सारा निसर्गच तुम्हाला म्हणतो, "वादिया मेरा दामन, रास्ते मेरी बांहे जाओ मेरे सिवा तुम कहा जाओगे..."

चला तर या स्वप्ननगरीची सैर करूया, कारण फारसी मुग़ल बादशाह जहाँगीरने म्हटलेच आहे.
गर फ़िर्दौस बर रुए ज़मीन अस्त, हमीं अस्त, हमीं अस्त।
(अगर इस धरती पर कहीं स्वर्ग है, तो वो यहीं है... यहीं है)

दल लेक (श्रीनगर)
प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४
सोनमर्ग
प्रचि ०५
लेहच्या वाटेवर
प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८
हेमीस मॉनेस्ट्री
प्रचि ०९
नुब्रा व्हॅली (हुंडर)
प्रचि १०
डिस्किट मॉनेस्ट्री
प्रचि ११

प्रचि १२
पॅंगाँग सरोवर
प्रचि १३

प्रचि १४
लेह-मनाली रोड
प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९
तटि: माझ्या इतर मालिकेप्रमाणेच लेह-लडाख मालिका सादर करत आहे. ज्यात श्रीनगर ते लेह लडाख आणि लेह ते मनाली असा प्रवास चित्ररूपात मांडण्याचा मानस आहे. मायबोलीकर मार्को पोलो, सेनापती, केदार, इंद्रधनुष्य, साधना, जिवेश यांनी लडाखबद्दल भरभरून लिहिले असल्याने मी फक्त प्रचिच प्रदर्शित करत आहे.  इतर मालिकेप्रमाणे हि मालिकाही तुम्हाला आवडेल अशी आशा करतो. 

(क्रमशः)
(पुढिल भाग - दल लेक, सोनमर्ग, झोझीला, द्रास, कारगिल)

दल लेक (श्रीनगर)
प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९
सोनमर्ग
प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३

प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६
झोझीला
प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१
दरड कोसळताना
प्रचि २२
दरड कोसळल्याने थांबलेल्या गाड्या
प्रचि २३

प्रचि २४
रस्ता सुरु 
प्रचि २५
झोझीला पार केल्यानंतर
प्रचि २६
निसर्ग रूप बदलताना... 
प्रचि २७

प्रचि २८

प्रचि २९
येथे झुकल्या गर्विष्ठ माना....
टायगर हिल, पॉईन्ट ५१४० (कॅप्टन विक्रम बत्रा पॉईन्ट)
प्रचि ३०
कारगिल
प्रचि ३१

प्रचि ३२
मै निकला गड्डी लेकर... 
प्रचि ३३

(क्रमशः

"लडाख" - लेहच्या वाटेवर.

प्रचि ०१

प्रचि ०२
मुलबेख मॉनेस्ट्री
प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२
मूनलॅण्ड
प्रचि १३

प्रचि १४
Spot the car
प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९
लामायुरु मॉनेस्ट्री
प्रचि २०

प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७

प्रचि २८

प्रचि २९

प्रचि ३०

प्रचि ३१

प्रचि ३२

प्रचि ३३

हेमीस, ठिकसे आणि शे मॉनेस्ट्री

प्रचि ०१
हेमीस मॉनेस्ट्री
प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३
ठिकसे मॉनेस्ट्री
प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७
शे पॅलेस
प्रचि २८
शे मॉनेस्ट्री
बुद्धं शरणं गच्छामि। धर्मं शरणं गच्छामि। संघं शरणं गच्छामि
प्रचि २९

प्रचि ३०

प्रचि ३१

प्रचि ३२

प्रचि ३३

प्रचि ३४

प्रचि ३५
3Idiots चित्रपटातील शाळा
प्रचि ३६
अत्त: दिपो भव:
प्रचि ३७
(क्रमशः)

खार्दुंग ला आणि नुब्रा व्हॅली

काराकोरम रेंज
प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३
खार्दुंग गाव
प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६
नुब्रा व्हॅली
प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७
(पुढिल भागात हुंडर व्हिलेज आणि डिस्किट मॉनेस्ट्री)

हुंडर व्हिलेज आणि डिस्किट मॉनेस्ट्री

हुंडर व्हिलेज

प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५
Say Cheese 

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११
Smile Please 
प्रचि १२
उंटावरचे शहाणे 
प्रचि १३

प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८
डिस्किट मॉनेस्ट्री
प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७

प्रचि २८
सूर्याभोवतीचे गोलाकार इंद्रधनुष्य (इंद्रवज्र  )

पँगाँग त्सो (पँगाँग लेक)

पँगाँग सरोवराच्या वाटेवर
प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६
चांग ला
प्रचि ०७

प्रचि ०८
Himalayan Marmot
प्रचि ०९

प्रचि १०
प्रथम तुज पाहता.....जीव वेडावला....
प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३

प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७

प्रचि २८

प्रचि २९

प्रचि ३०

प्रचि ३१

प्रचि ३२
आमची लडाख एक्स्प्रेस
प्रचि ३३

लेह ते सार्चू

प्रचि ०१

प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३

प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६
Spot the Car 

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०
सार्चू
प्रचि २१

प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

परतीच्या वाटेवर (सार्चू ते मनाली)

प्रचि ०१
रुपेरी उन्हात धुके दाटलेले
दुधी चांदणे हे जणु गोठलेले....
प्रचि ०२

प्रचि ०३

प्रचि ०४

प्रचि ०५

प्रचि ०६

प्रचि ०७

प्रचि ०८

प्रचि ०९

प्रचि १०

प्रचि ११

प्रचि १२

प्रचि १३

प्रचि १४

प्रचि १५

प्रचि १६

प्रचि १७

प्रचि १८

प्रचि १९

प्रचि २०

प्रचि २१
रोहतांग पास
प्रचि २२

प्रचि २३

प्रचि २४

प्रचि २५

प्रचि २६

प्रचि २७
हिडिंबा मंदिर (मनाली)
प्रचि २८

प्रचि २९

प्रचि ३०
पुढिल अंतिम भागात "ब्युटी ऑफ लडाख"

५ ते ८ ऑगस्ट - लेह आणि परीसर (मोनॅस्ट्रीस, पँगाँग लेक, नुब्रा, खार्दुंग ला इ. इ. >>

खूप कमी दिवस आहेत. प्लान असा कर.

५ ऑगस्ट - उंचावर गेल्यावर acclimatize होण्यासाठीचा दिवस. ह्यात परमिटस आणि शांती स्तूप, लेह पॅलेस इत्या.

६ ऑगस्ट - लेह ते हंडर (नुब्रा व्हॅली) - व्हाया के टॉप
७ ऑगस्ट - हंडर ते पनामिक ( Turtuk - Hunder - Sumur - Panamik - Sumur) अतिशय सुंदर परिसर
८ ऑगस्ट - पनामिक (सुमूर) ते Pangong Tso ( लेहला न येता व्हाया वारीला मार्ग वापर) शायोक मार्ग खूप खराब आहे.
९ ऑगस्ट - Pangong Tso te Tso Moriri ( 12 तास ड्राईव्ह चौसाल किंवा चुमथांग मार्गाचा वापर)
१० ऑगस्ट - Tso Moriri ते पांग
११ ऑगस्ट - पांग - ते मनाली.

तुमाच्य प्लान मध्ये हानले नाही आणि त्सो मोरिरी नाही. नॉट गुड. - वरच्या प्लान मध्ये मी त्सो मोरिरी टाकले आहे. हानले हवे असल्यास अजून एक दिवस अ‍ॅड कर.

कुठल्याही टूरचे पॅकेज घेऊ नको. हे मार्ग, कुठुन कसे जायचे, किती किमी इ इ मी ऑलमोस्ट कोळून प्यालो आहे. तुमच्या साठी त्या टूर ऑपरेटर पेक्षा नीट प्लान आखता येईल. तुम्ही विमानाने जा. व तिथे टॅ़क्सी हायर करा. किंवा बेटर यट इथून गाडी घेऊन जा.बायदवे लेहला जाऊन तुम्ही बाईक रेंट करू शकता. लेह टू लेह. मग त्सो मोरिरी पासून वापस लेह. एक दिवस आणि लेह मनाली परत टॅक्सी किंवा लेह ते दिल्ली विमान ( अगदीच दिवस वाचवायचे असतील तर)

 मैत्रेय बुद्ध लद्दाख

कारगिल से लगभग 45 किमी दूर पर लेह की ओर जाते समय मुल्बेख चंबा नमक एक जगह आती है. यहाँ एक चट्टान पर 9 मीटर ऊँची खड़े हुए "मैत्रेय बुद्ध" की मूर्ती उकेरी हुई है. 1975 में चट्टान से लगा हुआ एक मंदिर भी बन गया है जिसके कारण मूर्ती का निचला कुछ हिस्सा छुप गया है  

प्रार्थना चक्र या prayer wheel. पास में लगे बोर्ड के ऊपर वाले भाग में "महापरिनिर्वाण सुत्त" का आंशिक अनुवाद है जिसमें शाक्यमुनि गौतम बुद्ध ने कहा था कि इस धरती पर जन्म लेने वाला मैं पहला या अंतिम बुद्ध नहीं हूँ. मेरे से पहले और मेरे बाद भी बुद्ध होते रहेंगे. दूसरे पैरा में लिखा है -
'This statue of Maitreya was carved probabaly in first century BC during Kushan period. According to the Buddhist belief, fifth Buddha will be Maitreya in the series of one thousand Buddhas who are to visit this world.' 

कुछ लोगों का मानना है की मूर्ती सातवीं या आठवीं शताब्दी की हैं. पास में ही खरोस्ती भाषा में कुछ शिलालेख भी मिले हैं. खरोस्ती ( खरोष्ठी ) भाषा गंधार में प्रचलित प्राकृत और संस्कृत का मिला जुला रूप है  

सन 1400 में लिखे एक शिलालेख में पश्चिमी लद्दाख के राजा ने यहाँ के लामा को बकरे की बली बंद करने का आदेश दिया था. परन्तु स्थानीय लोगों ने राजा का ये आदेश नहीं माना क्यूंकि उनकी देवी नाराज़ हो सकती थी! अभिलेख का इंग्लिश अनुवाद विकिपीडिया से -

Oh Lama take notice of this! The king of faith, Bum lde, having seen the fruits of works in the future life, gives orders to the men of Mulbe to abolish, above all, the living sacrifices, and greets the Lama. The living sacrifices are abolished."

Sadly, the people of Mulbekh found this too onerous to follow, for beside King Lde's edict, on the same rock, is an inscription saying "For what would the local deity say, if the goat were withheld from him?"

इस जगह से थोड़ा दूर एक दुर्गम 300 मीटर ऊँची पहाड़ी पर मुल्बेख बौद्ध विहार भी है. आसपास छोटे और टूटे फूटे बौद्ध स्मारक या अवशेष बिखरे हुए हैं जिन पर ध्यान देने की ज़रुरत है   

                                                      
*** मुकुल वर्धन के सौजन्य से  *** Contributed by Mukul Wardhan ***